तेहरानको आणविक कार्यक्रमलाई लिएर अमेरिकासँग ओमानमा चौथो चरणको वार्ताअघि इरानका विदेशमन्त्री अब्बास अराघचीले आइतबार देशको आणविक संवर्धनको अधिकार ‘गैर–सम्झौता योग्य’ भएको बताउनुभएको छ ।
अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा सन् २०१८ मा ऐतिहासिक आणविक सम्झौताबाट वासिङ्टन पछि हटेपछि दुई प्रतिद्वन्द्वीबीचको उच्च–स्तरको सम्पर्कलाई चिह्नित गर्दै लगभग एक महिनाअघि सुरु भएको वार्तालाई यो वार्ताले अनुसरण गर्दछ ।
“समृद्धि क्षमता इरानी राष्ट्रको सम्मान र उपलब्धिहरू मध्ये एक हो”, विदेशमन्त्री अराघचीले मस्कट प्रस्थान गर्नुअघि एक भिडियोमा यो मुद्दा ‘गैर–सम्झौता योग्य’ रहेको उल्लेख गर्दै भन्नुभयो, “हामीले आज बिहान तेहरानमा थप परामर्श गर्यौँ र यस चरणमा हामी निर्णायक विन्दुमा पुग्ने आशा गर्दछौँ ।”
यस सप्ताहन्तमा अराघची साउदी अरेबिया र कतारमा रहेको बेलामा ट्रम्प अर्को साता आफ्नो पहिलो प्रमुख विदेश भ्रमणका लागि खाडीतर्फ जाँदै गर्दा यस क्षेत्रमा कूटनीतिक गतिविधिको वृद्धिका बीचमा यो आएको हो।
दुवै पक्षले अघिल्लो चरणपछि प्रगति भएको रिपोर्ट गरेका छन् ।
तर इरानको युरेनियम संवर्धन गर्ने अधिकारमा केही ढिलाइ र असहमति भएको छ । एक अमेरिकी दूतले यसलाई ‘लक्ष्मण रेखा’ भनेका छन् ।
इरानको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता इस्माइल बाकाईका अनुसार मस्कटमा मध्याह्नतिर वार्ता सुरु हुने कार्यक्रम छ ।
वार्ताकारहरूले बैठकका क्रममा अमेरिकी प्रतिबन्धहरूबाट राहतका लागि दबाब दिने उहाँले बताउनुभयो ।
लक्ष्मण रेखा
मस्कट पोलिसी काउन्सिल थिङ्क ट्याङ्कका अध्यक्ष युसुफ अल बुलुसीले भन्नुभयो, “दुवै पक्ष अहिलेसम्म सफलतामा पुगेका छैनन् र यसमा केही समय लाग्नेछ तर म आशावादी छु ।”
चौथो चरण सुरुमा मे ३ मा हुने तय गरिएको थियो तर मध्यस्थकर्ता ओमानले ‘लजिस्टिक कारणहरू’ भन्दै पुनर्निर्धारित गरिएको थियो ।
अमेरिकासहितका पश्चिमी देशहरूले लामो समयदेखि इरानले आणविक हतियारहरू प्राप्त गर्न खोजिरहेको आरोप लगाएका छन् । तेहरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रम शान्तिपूर्ण उद्देश्यका लागि भएको भन्दै उक्त दाबीलाई लगातार अस्वीकार गर्दै आएको छ ।
इरानले हाल ६० प्रतिशत शुद्धतामा युरेनियम संवर्धन गर्दछ । यो वासिङ्टन र अन्य विश्व शक्तिहरूसँग सन् २०१५ को सम्झौतामा निर्धारित तीन दशमलव ६७ प्रतिशत सीमा भन्दा धेरै तर हतियार–ग्रेड सामग्रीका लागि आवश्यक ९० प्रतिशत भन्दाकम हो ।
वासिङ्टनको प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व गरेका अमेरिकी मध्यपूर्वका दूत स्टिभ विटकफले शुक्रबारको अन्तर्वार्तामा इरानको ‘संवर्धन सुविधाहरू ध्वस्त पार्नु पर्ने’ बताउनुभएको छ ।
“त्यो हाम्रो लक्ष्मण रेखा हो । कुनै संवर्धन छैन”, सुरुमा तेहरानले नागरिक उद्देश्यका लागि युरेनियमको निम्न–स्तरको संवर्धन कायम राख्न लचिलोपन सुझाएपछि उहाँले अमेरिकी दक्षिणपन्थी आउटलेट ब्रेइटबार्ट न्युजलाई भन्नुभयो, “यदि वार्ता फलदायी भएन भने।।। तिनीहरू जारी रहने छैनन् र हामीले फरक बाटो लिनुपर्नेछ ।”
ट्रम्पले इरानको विवादित आणविक कार्य बन्द भएको ‘पूर्ण प्रमाणीकरण’ चाहेको बताउनुभएको छ र विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले तेहरानलाई सबै युरेनियम संवर्धन त्याग्न जोड दिनुभएको छ ।
अघिल्ला चरणहरूमा तेहरानका प्रमुख वार्ताकार आराघचीले बारम्बार इरानको युरेनियम संवर्धन गर्ने अधिकारको रक्षा गर्नुभएको छ ।
“दबाब वार्तामा एक रणनीति हो त्यसैले उनीहरूले यसलाई लाभका रूपमा प्रयोग गरिरहेका छन्, तर यसले वास्तवमा वार्ताको वातावरणलाई असर गरिरहेको छ”, बुलुसीले भन्नुभयो ।
टेबलमा विशेषज्ञ
इरानले आफ्नो अनुपालन फिर्ता लिन सुरु गर्नुअघि वासिङ्टनले फिर्ता लिएपछि एक वर्षसम्म सन् २०१५ सम्झौताको पालना गरेको थियो ।
जनवरीमा कार्यालयमा फर्किएपछि ट्रम्पले तेहरानविरुद्ध आफ्नो ‘अधिकतम दबाब’ दृष्टिकोणलाई पुनर्जीवित गर्नुभएको छ । यद्यपि उहाँले आणविक कूटनीतिलाई समर्थन गर्दै तर असफल भएमा सम्भावित सैन्य कारबाहीको चेतावनी दिनुभएको छ ।
वार्ताहरू तेहरानको आणविक कार्यक्रमका प्रमुख पक्षहरूको, विशेष गरी यसको समृद्ध युरेनियमको भण्डार र यसको संवर्धन गतिविधिहरूको गतिको नवीकरण निगरानीका बीचमा हुँदैछ ।
युरोपेली सरकारहरूले सन् २०१५ को सम्झौता अन्तर्गत ‘स्न्यापब्याक’ संयन्त्रलाई ट्रिगर गर्ने कि नगर्ने विचार गरिरहेका छन् । यसले इरानी गैर–अनुपालनको प्रतिक्रियामा संयुक्त राष्ट्र प्रतिबन्धहरू पुनःस्थापित गर्नेछ । यो विकल्प अक्टोबरमा समाप्त हुन्छ ।
इरान–अमेरिका वार्ताको विरोध गर्ने इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले तेहरानको आणविक सुविधाहरू ध्वस्त पार्न र कुनै पनि विश्वसनीय सम्झौताको एक हिस्साका रूपमा यसको ब्यालिस्टिक मिसाइल कार्यक्रम रोक्न आह्वान गर्नुभएको छ ।
तेहरानले सैन्य क्षमताहरूमा वार्तालाई अस्वीकार गर्दै वार्ताहरू केवल आणविक मुद्दा र प्रतिबन्धहरू हटाउनमा केन्द्रित हुने कुरामा जोड दिएको छ ।
विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता बाकाईले भन्नुभयो, “इरानको प्रतिनिधिमण्डल वार्ताको यस चरणमा आवश्यक विज्ञ र विशेषज्ञहरू मिलेर बनेको छ, जसले हाम्रो देशको उच्च हितको सेवा गर्दछ ।”
