एजेन्सी । क्रिकेट जगतले केही दिनमा पाकिस्तान र दुबईलाई हेर्नेछ । यी दुई देशमा विश्वका शीर्ष ८ टोली उपाधिका लागि भिड्नेछन् जहाँ एक चम्किलो ट्रफी उचाल्ने लडाइँ रहेको छ, जसको नाम हो – आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी । भारतले यो ट्रफी दुई पटक जितेको छ ।
एक पटक संयुक्त र एक पटक एक्लै, तर के तपाईंलाई थाहा छ यो कसरी सुरु भयो र कसले सुरु गर्यो ? यस प्रतियोगिताको नाम यसअघि च्याम्पियन्स ट्रफी थिएन । यसअघि यो प्रतियोगिताको नाम अर्कै थियो ।
यो प्रतियोगिता सन् १९९८ मा सुरु भएको थियो । त्यतिबेला टी–२० थिएन । एकदिवसीय विश्वकप खेलिन्थ्यो । विश्व कप एक प्रतियोगिता हो जसमा विश्वभरका टोलीहरू सहभागी हुन्छन् । त्यतिबेला एउटा मात्र विश्वकप थियो र त्यो पनि ५० ओभरको ।
त्यसोभए यस्तो अवस्थामा ५० ओभरको विश्वकपजस्तै प्रतियोगिता सुरु गर्ने के आवश्यकता थियो ? आईसीसीले किन यस्तो कदम चाल्यो र पछि किन यो प्रतियोगिताको नाम परिवर्तन गर्यो ?
यसरी भयो सुरुवात
क्रिकेटमा एक दिवसीय विश्वकप सन् १९७५ मा सुरु भएको थियो, जुन हरेक चार वर्षमा खेलाइन्छ । त्यसोभए किन आईसीसीले यस्तै खालको प्रतियोगिता सुरु गर्यो र यी दुईमा के फरक थियो ? यसको पछाडिको उद्देश्य क्रिकेटको विस्तार थियो । एकदिवसीय विश्वकप टेस्ट मान्यता पाएका देशहरूमा खेलाइएको थियो ।
त्यसपछि आईसीसीले क्रिकेटको प्रवद्र्धन र कोष जुटाउन टेस्ट स्टाटस नभएका देशमा प्रतियोगिता आयोजना गर्ने निर्णय गर्यो । च्याम्पियन्स ट्रफी प्रत्येक दुई वर्षमा आयोजना गर्ने निर्णय भयो ।
यसबाट क्रिकेटलाई आर्थिक र प्रवर्द्धन दुवै हिसाबले बलियो बनाउनेछ । यस कारणले गर्दा, सन् १९९८ मा यो प्रतियोगिता बंगलादेशमा खेलिएको थियो, जसलाई त्यतिबेला टेस्ट राष्ट्रको हैसियत थिएन । दुई वर्षपछि अर्थात् सन् २००० मा केन्यामा यो प्रतियोगिता खेलिएको थियो । केन्या पनि त्यतिबेला टेस्ट खेल्ने राष्ट्र थिएन ।
यस प्रतियोगिताका पिता जगमोहन डालमिया थिए, जो बीसीसीआईका पूर्व अध्यक्ष र तत्कालीन आईसीसीका अध्यक्ष थिए । डालमियाले टेस्ट विश्वका उदीयमान देशहरूलाई सहयोग गर्ने मात्रै नभई आइसीसीको राजस्व बढाउने प्रयास पनि गरेका थिए ।
यस प्रतियोगिताको पहिलो दुई संस्करणहरू त्यहीँ भए जहाँका लागि प्रतियोगिता सिर्जना गरिएको थियो । तर २००० मा भएको प्रतियोगितापछि राजस्व चाहिने हो भने यो प्रतियोगिता ठूला देशमा आयोजना गर्नुपर्ने कुरा प्रष्ट भयो । नतिजा यो थियो कि सन् २००२ मा पहिलो पटक यो प्रतियोगिता टेस्ट राष्ट्रमा खेलियो र श्रीलंका यसको आयोजक भयो । त्यसयता यो निरन्तर चलिरहेको छ ।
सन् १९९८ मा यो प्रतियोगिता सुरु हुँदा यसको नाम आईसीसी नकआउट थियो । कतिपयले यसलाई मिनी विश्वकपको रूपमा पनि चिन्छन् । पत्रपत्रिकादेखि होर्डिङसम्म यसलाई मिनी वर्ल्ड कप भनिएको थियो र यसको कारण यो थियो कि यो विश्वकपसँग मिल्दोजुल्दो थियो । यसमा विश्वकपमा भन्दा कम टिमले भाग लिएका थिए । २००२ मा, जब यो प्रतियोगिता श्रीलंकामा आयोजित भएको थियो, यसको नाम आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी राखियो । त्यसबेलादेखि यो प्रतियोगिता यसै नामले चिनिन्छ ।
यो च्याम्पियन्स ट्रफी हरेक वर्ष दुई वर्षको अन्तरालमा आयोजना हुँदै आएको थियो । यो २०१३ सम्म चलिरहेको थियो । तर त्यसपछि चार वर्षमा आयोजना हुन थाल्यो । अर्को आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी सन् २०१७ मा खेलिएको थियो । त्यसको एउटा कारण टी–२० विश्वकप भर्खरै सुरु भएको मानिन्छ । सन् २०१४ मा टी–२० विश्वकप र २०१५ मा एकदिवसीय विश्वकप भएको थियो । सन् २०१६ मा टी–२० विश्वकप पनि खेलिएको थियो । लगातार आईसीसी प्रतियोगिताहरू भएका कारण, यो २०१७ मा चार वर्षपछि आयोजित भएको थियो ।
यसै क्रममा चर्चा सुरु भयो कि टी–२० विश्वकप दुई वर्षको अन्तरमा र एकदिवसीय विश्वकप चार वर्षको अन्तरमा खेलिन्छ भने च्याम्पियन्स ट्रफीको आवश्यकता किन ? आईसीसीले पनि त्यही सोचेको र त्यही भएर केही वर्षसम्म यो प्रतियोगिता आयोजना हुन सकेको छैन । तर, पछि आईसीसीले यसलाई पुनः सुचारु गर्ने सोच बनायो र ८ वर्षको अन्तरालपछि फेरि च्याम्पियन्स ट्रफी खेल्न लागिएको हो ।
च्याम्पियन्स ट्रफी कसले कतिपटक जितेका छन् ?
भारत – दुईपटक (२००२, २०१३)
अष्ट्रेलिया – दुईपटक (२००६, २००९)
दक्षिण अफ्रिका – (१९९८)
न्यूजिल्याण्ड (२०००)
श्रीलंका (२००२ भारत र श्रीलंका संयूक्त विजेता)
वेस्ट इन्डिज (२००४)
पाकिस्तान (२०१७)
