पनौति: काभ्रेपलाञ्चोकको ऐतिहासिक, धार्मिक–सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक नगर पनौती विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत हुनका लागि काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ । रोल…
२०५२ सालदेखि विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउने पहल भएपनि विभिन्न कारणले काम अघि बढ्न सकेको थिएन । तर पछिल्लो समय स्थानीय सरकारको पहलमा पनौतिलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउन तिब्र तयारी गरिएको हो । पनौति नगरपालिकाका मेयर रामशरण भण्डारीले पनौति क्षेत्र २०५८ सालमा स्मारक क्षेत्र घोषणा भएको र त्यसअघि फ्रान्स सरकारबाट पुन: निर्माण भएसँगै विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गर्ने पहल भएपनि अहिलेसम्म सफल नभएको बताउनु भयो ।
उहाँले नगरपालिकाले अहिले पनौतिलाई विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत गराउन अन्तिम तयारीमा लागेको बताउनु भयो । उहाँले युनेस्कोले दिएको मापदण्ड अधिकांश पूरा भइसकेकाले अब केही मापदण्ड पूरा गरेर पुरातत्व विभाग हुँदै युनेस्कोमा पठाउने तयारी भइरहेको बताउनु भयो । उहाँले नगरपालिकाले अहिले संरक्षणका लागि व्यवस्थापकीय योजना निर्माण गरिरहेको बताउनु भयो । उहाँले व्यवस्थापन योजना बनाइसकेपछि पुरातत्व विभाग हुँदै युनेस्कोमा तयारी रहेको बताउनु भयो । न्युज एजेन्सी नेपालसँग कुरा गर्दै उहाँले अबको दुई महिनाभित्रमा व्यवस्थापकीय योजना बनिसक्ने बताउनु भयो । व्यवस्थापकीय योजना बनाइसकेपछि युनेस्कोमा पहल गर्ने उहाँको भनाइ छ । कानूनहरु नबन्दा पनि कतिपय स्थानमा समस्या उत्पन्न भइरहेको उहाँको भनाइ छ ।
उहाँले भन्नुभयो, ‘यो २०५८ सालमा स्मारक क्षेत्र घोषणा भयो । त्यो भन्दाअघि फ्रान्स सरकारबाट पुन: निर्माण भएको थियो । त्यसबेला सरकारले नचिनेको जस्तो लाग्यो । त्या बेलाबाट २०५८ सालमा संरक्षित स्मारक क्षेत्र भनेर घोषणा भयो, त्यसमा सिंगो पनौति नै रह्यो । यसमा धेरै सांस्कृतिक सम्पदा छन् । गौतम ऋषि र अहिल्या, इन्द्रले तपस्या गरेर मुक्ति पाएको ठाउँ हो । विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकरण गर्ने प्रक्रियामा अघिल्लो कार्यकालमा फिजिकल डकुमेण्ट बनाएका थिए । अहिले त्यसलाई संरक्षण गर्ने व्यवस्थापकीय योजना चाहियो । अहिले त्यो निर्माणको चरणमा छ । समुदायले संरक्षण गर्न आत्मसात गर्छ की गर्दैन भनेर त्यो विश्वस दिलाउनु छ । हामीले युनेस्कोले तोकेका धेरै मापदण्ड पूरा गरिसकेका छौँ । अब एउटा व्यवस्थापन योजना बनाइसकेपछि अब हामी पुरातत्व विभाग हुँदै युनेस्कोमा पठाउने छौँ । कानूनहरु नहुँदा प्रदेशबाट की संघ मातहत जाने भन्नेकुरामा दोधार छ । पुरातत्वविभागसँग छलफल गरेर अघि बढाइरहेका छौँ ।’
प्रमुख भण्डारीले सांस्कृतिक सम्पदाहरु सबैका साझा र देशको सम्पती हो भन्ने सोचेर काम अघि बढाउनुपर्ने आवश्यकता रहेको बताउनु भयो । उहाँले जनप्रतिनिधिहरुले पनि जागरुकताका साथ कामलाई हेर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको बताउनु भयो । उहाँले कर्मचारीतन्त्रमा काम ढिलो गरिदिने समस्याले पहल गर्न ढिलो भइरहेको बताउनु भयो ।
उहाँले भन्नुभयो, ‘अहिलेको परिस्थितिमा जसले जुन निकायले त्यो फाइल अध्ययन गर्छ उनीहरुले बुझिदिनुपर्छ की यो देशकै सम्पती हो । हाम्रो हो भन्ने भावना बुझ्नुपर्छ । हेर्न र अध्ययन गर्न वर्षौं लगाएपछि उपाय हुँदैन । पदाधिकारीले पनि जागरुकताकसाथ हेर्नुपर्छ । कर्मचारीतन्त्रमा ढिलासुस्तीले गर्दा ढिलो भएको छ । अब ढिलो हुँदैन । आफ्नो कार्यकालमा पूरा गरेर नै छोड्छु ।’
यता, पनौति पर्यटन विकास केन्द्रका अध्यक्ष पुरुषोत्तम कर्माचार्यले पनौति ऐतिहासिक पुरातात्विक महत्व बोकेको सम्पदाको शहर भएको बताउनु भयो । उहाँले पनौतिमा एक किलोमिटर क्षेत्रमा ४२ वटा मूर्त सम्पदा रहेको बताउनु भयो । मूर्त र अमूर्त गरी पनौतिमा मात्रै ७० बढी सम्पदाहरु रहेकाले यो शहर एउटा खुला संग्रहालय रहेको बताउनु भयो । उहाँले स्वर्गलोकको राजा इन्द्र श्राप मुक्तका लागि आएर तपस्या गरी मुक्त भएको र मकर मेला लागेको लगायतका सांस्कृतिक जात्राहरुले भरिपूर्ण रहेको बताउनु भयो ।
उहाँले भन्नुभयो, ‘यो ऐतिहासिक पुरातात्विक महत्वको सम्पदाको शहर हो । एक किलोमिटर क्षेत्रमा ४२ वटा सम्पदा छन् । नगरपालिकाकै कुरा गर्ने हो भने २ सय भन्दा बढी सम्पदा छन् । पनौतिमा मात्रै मूर्त रुपमा ४२ र अमूर्त रुपमा ७० वटा छन् । सबै जातजाति भाषीहरु मिलेर पनौति सजिएको छ । यस विषयमा कुरा गर्दा स्वर्गलोकको राजा इन्द्र श्राप मुक्तका लागि यही ठाउँमा आएर तपस्या गरेपछि निको भएर जानुभएको थियो । यो यति ऐतिहासिक छ । यो १२ औं शताब्दीको कुरा हो । यो एउटै चट्टानमा छ । भूकम्पले पनि त्यति धेरै क्षति गरेन । १२ वर्षमा मकर मेला, जेठ पूर्णिमा जस्ता मेला लाग्दछन् । १ किलोमिटरको दूरीमा ४० वटा सम्पदा भनेको यो खुला संग्रहालय हो ।
त्यस्तै पनौतिस्थित इन्द्रेश्वर महादेवका पुजारी रमेशप्रसाद जंगमले पनौति शहर धेरै पुरानो शहर भएकाले विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृत हुनुपर्नेमा जोड दिनुभयो । उहाँले शहरमा रहेका आधुनिक ८० भन्दा बढी सम्पदाहरुलाई पुरानै शैलीमा निर्माण गरेर विश्व सम्पदा सूचिमा सूचिकृतका लागि पहल गर्नुपर्ने बताउनु भयो । उहाँले यसबारेमा स्थानीयलाई जनचेता दिन र जागरुक बनउन जरुरी रहेको बताउनु भयो । उहाँले पनौतिमा घुम्न जाने ९० प्रतिशत पर्यटक फ्रान्सका हुने गरेको बताउनु भयो ।
उहाँले भन्नुभयो, ‘विश्व सम्पदा सूचिमा राख्ने प्रयास २०५२ सालदेखिको हो । पनौतिमा फ्रान्स सरकारले एउटा प्रोजेक्ट लागू गरेको थियो । फ्रान्समा पनि यस्तै कलाकृतिले भरिपूर्ण खैजीलेमु भन्ने शहर छ । त्यो यो र हेरेर प्रोजेक्ट गरेका थिए । यो धेरै पुरानो शहर भएकाले विश्व सम्पदा सूचिमा राख्नुपर्ने उहाँहरुको आह्वान थियो । यहाँ आएका पर्यटकमध्ये ९० प्रतिशत पर्यटक फ्रान्सका छन् । हामीले बुझाउन नसक्दा अहिले आधुनिक घरहरु निर्माण भए । अहिले उनीहरुले ८० वटा जति घरहरु पुरानै शैलीमा बनाए राख्ने कुरा भनेका छन् ।’
पनौतिलाई सरकारले प्राचिन स्मारक संरक्षण ऐन २०३१ अनुसार २०५८ सालमा ‘स्मारक क्षेत्र’ घोषणा गरिसकेको छ । युनेस्कोको नेपालस्थित निकायले २०५२ सालमै पनौतिलाई मध्यकालीन वास्तुकला क्षेत्र जनाउँदै विश्व सम्पदामा सूचिकृत गर्न प्रश्ताव गरेको थियो ।—न्युज एजेन्सी नेपाल
