हाप्सिलो वा हुचिल लाटोकोसेरोको एक प्रजाति हो जुन यूरेशियाको धेरै भागमा बस्छ। यसलाई उहु पनि भनिन्छ । यो लोटोकोसेरोको सबैभन्दा ठूलो प्रजातिहरू मध्ये एक हो ।
पोथी हाप्सिलो १८८ सेमी पखेटाका साथ ७५ सेमी लम्बाइसम्म बढ्न सक्छ । भाले हाप्सिलो पोथीको तुलनामा थोरै सानो हुन्छ । यो चराको कानको गुच्छा विशिष्ट प्रकारको हुन्छ जसको माथिल्लो भाग गाढा कालो र पहेँलो रङको हुन्छ ।
हुचिल वा हाप्सिलोलाई कृषकको साथीको रुपमा पनि मानिन्छ । यसले हाम्रा वरिपरि पाइने कतिपय हानिकारक किराफट्यांग्रा, साना जीव र मुसाहरुलाई आहार बनाई पारिस्थितिक प्रणाली सन्तुलित राख्न र सनातन खाद्यचक्रलाई गतिशील बनाउन महत्वपुर्ण भुमिका निर्वाह गरिरहेको हुन्छ । यो चराले कुखुरा, परेवा र बिरोलोसमेत मारेर खान्छ ।
राति बढी सक्रिय हुने मांसहारी यो चरालाई वातावरणीय सन्तुलनको सूचकका रूपमा पनि हेरिन्छ । हुचिललाई पर्यावरणीय दृष्टिले मात्र नभई सांस्कृतिक र ऐतिहासिक हिसाबले पनि महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
संसारका धेरै सभ्यताहरूमा हुचिलले अन्धकारमा देख्ने शक्तिको अज्ञानता चिर्ने विद्धता र ज्ञानको प्रतिनिधित्व गर्दछ । हिन्दु संस्कृतिमा यसको स्थान सम्मानजनक छ । धनकी देवी लक्ष्मीको वाहनको रुपमा यसलाई पुजिन्छ ।
विश्वमा पाइने २२५ प्रजातिका लाटोकोसेरोहरु मध्ये नेपालमा २३ प्रजातिका लाटोकोसेरो पाइन्छन् । तीमध्ये एक प्रजाति त नेपालबाटै लोप भैसकेको अनुमान गरिएको छ । अन्नपूर्ण क्षेत्रमा यसका १६ प्रजाति फेला परेको बताइएको छ ।
वातावरणीय, धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व यो चरा अहिले विशेषगरी तस्करी र अवैध व्यापारका कारण संकटमा परिरहेको छ । नेपालमा चराहरूको अवैध व्यापारमध्ये लाटोकोसेरोको व्यापार सबैभन्दा बढी भएको पाइन्छ ।
नेपालबाट कम्तिमा बर्सेनि दुई हजार लाटोकोसेरो अवैधरुपमा विदेशमा चोरी निकासी हुने र सयौँको संख्यामा मारिने गर्छन् । औषधी र झारफुकका नाममा यसको तस्करी हुनेगरेको बताइन्छ ।
अवैध व्यापारको मारमा परी नेपालका ठूला खाले लाटोकोसेरो हुचिल, हाप्सिलो संकटापन्न अवस्थामा पुगेका छन् । कानुनीरुपमा प्रतिबन्धिन यी चराको व्यापार वा शिकार गरेको पाइएमा २५ देखि ५० हजारसम्म जरिवाना वा ६ महिनादेखि एक वर्षसम्म कैद वा दुवै सजाय हुने कानूनी व्यवस्था छ ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग र नेपाल पन्छी संरक्षण संघले संयुक्त रूपमा केही वर्षअघि प्रकाशित गरेको नेपालका चराहरूको अवस्था प्रतिवेदनअनुसार ८ प्रजातिका लाटोकोसेराहरु राष्ट्रियरुपमा संकटापन्न अवस्थामा छन् ।
फोटो-नविन लामिछाने
