वासिङ्टन । विश्वकै शक्तिशाली र विश्वको ‘नयाँ आँखा’ मानिने जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपको प्रक्षेपण गरिएको छ । सो टेलिस्कोपको प्रक्षेपणलाई लिएर सारा विश्वको ध्यान नासामा थियो । नासाले क्रिसमसको अवसरमा जेम्स वेब टेलिस्कोप प्रक्षेपण गर्ने जनाएको थियो । नासाको यो टेलिस्कोप विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली अन्तरिक्ष टेलिस्कोप हो जसले ब्रह्माण्डको अन्वेषणमा अभूतपूर्व योगदान पुर्याउने छ ।
हबललाई प्रतिस्थापन गर्ने
नासाले हालसम्म अन्तरिक्षसम्बन्धी जानकारी सङ्कलन गर्न हबल टेलिस्कोप प्रयोग गर्ने गरेको थियो र अहिलेसम्म हबल टेलिस्कोपले अन्तरिक्षका बारेमा मानिसहरूले जम्मा गरेका सबै जानकारीहरूमा धेरै योगदान गरेको छ। तर जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप हबल टेलिस्कोपभन्दा धेरै गुणा शक्तिशाली छ र निर्माणदेखि प्रक्षेपण गर्न १० अर्ब डलर खर्च भएको छ। जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपलाई पृथ्वीमा मानिसले बनाएको टाइम मेसिन पनि भनिन्छ किनभने यसले ब्रह्माण्डको उत्पत्ति पत्ता लगाउन लागेको छ। नासाका प्रशासक बिल नेल्सनले यो मिसनलाई असाधारण मिसन भनेका छन् ।
नासाको असाधारण मिसन
बिल नेल्सनले भनेका छन्, “हामीले ठूलो सपना देख्दा के हासिल गर्न सक्छौँ भन्ने एउटा चम्किलो उदाहरण हो यो। हामीले सधैँ यो परियोजना जोखिमपूर्ण प्रयास हो भन्ने थाहा पाएका छौँ। तर पक्कै पनि जब तपाइँ ठूलो सपना देख्नुहुन्छ, यदि तपाइँ पुरस्कार चाहनुहुन्छ भने तपाइँले सामान्यतया ठूलो जोखिम मोल्नुपर्छ।” जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपको प्रक्षेपण एकदमै कठिन मिसन हो र यसको सफलताको प्रतिशत ग्यारेन्टी के हो, नासाबाट अहिलेसम्म केही भनिएको छैन।
हबल टेलिस्कोपको उत्तराधिकारी
नासाको जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप विश्व प्रसिद्ध हबल स्पेस टेलिस्कोपको उत्तराधिकारी हो । सन् १९९० मा हबल स्पेस टेलिस्कोपको प्रक्षेपण गरिएको थियो र यसले ब्रह्माण्डको हाम्रो बुझाइलाई धेरै हदसम्म परिवर्तन गरेको छ। नासाले हबल टेलिस्कोपमार्फत ठूला आविष्कारहरू गर्न सफल भएको छ र अब जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपले ब्रह्माण्डको संसारमा नयाँ क्रान्तिकारी आविष्कारहरू गर्नेछ। हबल टेलिस्कोप अब पुरानो र बिग्रँदै गएको छ । त्यसैले अब यसलाई जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपद्वारा प्रतिस्थापित गर्न गइरहेको छ जसले खगोलविद्हरूलाई ब्रह्माण्डमा बन्नका लागि केही प्रारम्भिक ग्यालेक्सीहरू पत्ता लगाउन मद्दत गर्नेछ र हाम्रो आफ्नै मिल्की वे जस्ता आकाशगंगाहरु कसरी अस्तित्वमा आए भन्नेबारे बुझ्न सहयोग गर्नेछ । अर्थात् अर्बौँ वर्ष पहिले के थियो भन्ने कुरा जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपले पत्ता लगाउने भएकाले यसलाई ‘टाइम मेसिन’ भनिएको हो ।
जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपको संरचना
जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपको व्यास ६.५ मिटर छ । यो हबल टेलिस्कोपको २.४ मिटर ऐनाभन्दा ठूलो छ। नासाको जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपमा गिल्डेड गिलास छ, जसको चौडाइ लगभग २१.३२ फीट छ र यो ऐना बेरिलियमबाट बनेको १८ हेक्सागन टुक्राहरूलाई जोडेर बनाइएको छ। बेरिलियमको प्रत्येक टुक्रालाई ४८.२ ग्राम सुनले प्लेट गरिएको छ, जसले गर्दा यसले रिफ्लेक्टरको रूपमा काम गर्न सक्छ। नासाको टेलिस्कोप अहिलेसम्म निर्मित अद्वितीय टेलिस्कोप हो, जसले टाढाको ग्यालेक्सीहरूमा रहेका ताराहरूका साथै हाम्रो ग्यालेक्सी र जीवनको सम्भावना भएका ग्रहहरूमा परिक्रमा गर्ने अन्य ताराहरू पत्ता लगाउनेछ। नासाले यस टेलिस्कोपबाट ब्रह्माण्डको बारेमा नयाँ बुझाइ सिर्जना गर्ने बताएको छ ।
१५ लाख किलोमिटरमा जडान गरिने
हबल टेलिस्कोपको विपरीत जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपले सूर्यको परिक्रमा गर्नेछ। हबल टेलिस्कोपले पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्छ, जबकि जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपले पृथ्वीबाट लगभग १५ लाख किलोमिटर टाढाबाट सूर्यको परिक्रमा गर्नेछ र दोस्रो लेगरेन्ज विन्दु (एल–२) नजिकै अवस्थित हुनेछ। जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपलाई सावधानीपूर्वक चयन गरिएको स्थानले टेलिस्कोप सधैँ सूर्यबाट टाढा रहेको सुनिश्चित गर्दछ जसबाट ब्रह्माण्डको अतिसंवेदनशील अवलोकनहरू गर्न आवश्यक छ। यद्यपि हबलको विपरीत जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपलाई अन्तरिक्ष यात्रीहरुले सुधार गर्न सक्दैनन् । त्यसैले यसको प्रक्षेपण र तैनाथी सबैभन्दा चुनौतीपूर्ण अन्तरिक्ष अभियाहरुमध्येको एक हो । यसले त्रुटिका लागि कुनै ठाउँ छोड्दैन । यसका साथै उल्कापिण्ड, धूमकेतु वा क्षुद्रग्रहबाट जोगाउने जिम्मेवारी पनि नासाको हुनेछ ।
प्रक्षेपणपछि के हुनेछ ?
प्रक्षेपण भएको ३० मिनेटपछि जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप एरियन रकेटबाट अलग हुनेछ र यसको सौर्य किरणहरु तैनाथ गर्नेछ जसले एल–२ तर्फ आफ्नो यात्रा जारी राख्न आवश्यक शक्ति प्रदान गर्नेछ। जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोप यसको मार्गमा जारी रहँदा टेलिस्कोपलाई चिसो राख्न आवश्यक पर्ने विशाल सूर्य ढालहरू तैनाथ गरिँदै जानेछ। यो अझै पूर्णरुपमा खुल्न सकेको छैन ।
टेलिस्कोपले कसरी फोटो खिच्छ ?
प्रक्षेपणको एक हप्तापछि सूर्य ढाल पूर्णरूपमा टेनिस कोर्टको आकारमा खुल्न थाल्नेछ। प्रक्षेपण भएको करिब दुई हप्तापछि सुरुमा एरियन प्रक्षेपण वाहनभित्र फिट हुनका लागि फोल्ड गरिएको ६.५ मिटर व्यासको प्राथमिक ऐना पप आउट हुनेछ । नासासामु सबैभन्दा ठूलो चुनौती जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपलाई सही कोणमा राख्नु हुनेछ किनभने यो टेलिस्कोपले कसरी तस्बिरहरू लिन्छ त्यो कोणमा निर्भर हुनेछ। यो टेलिस्कोपले प्रक्षेपण भएको ४० दिनपछि फोटो खिच्नेछ ।
नासाको शक्तिशाली टाइम मेसिन
एकपटक पूर्णरूपमा सञ्चालनमा आएपछि जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपले ताराहरूको उत्पत्ति र आकाशगंगाहरूमा ब्ल्याक होलका साथै ग्रहहरूमा जीवनको वरपरका केही आधारभूत प्रश्नहरूको जवाफ दिन ब्रह्माण्डको सर्वेक्षण सुरु गर्नेछ। जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपबाट सही सूचना जानकारी हासिल गर्नमा केही प्रमुख विज्ञान लक्ष्यहरुमा करिब साढे १३ अर्ब प्रकाश वर्ष टाढा ग्यालेक्टिक संरचनाको गठन अध्ययन समावेश छ । यस्तो समयमा ब्रह्माण्ड आफ्नो प्रारम्भिक बाल्यावस्थामा थियो र त्यसबेला ब्रह्माण्ड कस्तो भएको थियो भन्ने पनि जानकारी दिनेछ ।
