काठमाडौँ । आफूसँग काम गरिरहेका अधिकांश साथीभाइ धेरै दिन लगाएर पनि घर गइसके पनि दाङका कुलबहादुर बुढा भने जानुभएको छैन । उहाँजस्तै उपत्यकाका धेरै मजदुर खानको समस्या भएसँगै उपत्यका छाड्दा उहाँ समस्यै नभएर काठमाडौँ बस्नुभएको भने होइन । काम गरिरहेको कम्पनीले झण्डै छ महिना पहिलेदेखिको हिसाब नगरेकाले उहाँ मनोहरा पुल नजिकैको जस्ताले घेरिएको छाप्रोमा बस्दै आउनुभएको छ ।
त्यही छाप्रोमा उहाँ अरु चारजना साथीसँगै बस्दै आउनुभएको छ । ती पाँचैजनाको समस्या एउटै छ । घरमा रित्तो हात जान नसकेकाले निर्माण व्यवसायीले पैसा दिने आशा गरेर बसिरहेको उहाँले बताउनुभयो । उहाँ गत माघदेखि यहाँ खोला किनारामा पर्खाल लगाउने काम गर्दै आउनुभएको छ । ‘लकडाउन’ पहिले नै कतिपय साथी घर गए पनि उहाँ अवस्था सामान्य भएपछि काम गर्न पाइएला भन्दै आशा गर्दै बस्नुभयो । लकडाउनपछि भने निर्माण व्यवसायीले बाँकी हिसाब गर्छु भने पनि नगरेको उहाँले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “छ महिना काम गरेको पैसा होस् भनेर रित्तो हात फर्कन सकिन ।”
उहाँ विगत दुई दशकदेखि काठमाडौँमा मजदुरी गरेर जीविकोपार्जन गर्दै आउनुभएको छ । यो लकडाउन शुरु भएपछि भने काम गर्न नपाएको बुढाले बताउनुभयो । दिनभर उसै बस्दा कमाइ नहुने मात्रै होइन दिन काट्न पनि गाह्रो भएको उहाँले बताउनुभयो । झण्डै एक साता पहिले ग्यास सकिएपछि अहिले दाउरामा खाना पकाउने गरेको उहाँले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “खोला छेउमा कतै दाउराको टुक्रा भेटिए त्यही बटुलेर पकाउने गरेका छौँ ।”
कैलालीका जय सारुमगर पनि बुढासँगै एउटै छाप्रोमा बस्दै आउनुभएको छ । विदेश जानका लागि भन्दै छ महिना पहिले काठमाडौँ आउनुभएका उहाँ त्यतिबेलादेखि नै सडक निर्माणको काममा लाग्नुभयो । काम गर्दै प्रक्रिया अघि बढाउने सोच्नुभएका उहाँ विदेश त जान पाउनुभएन स्वदेशमै समेत गरिरहेको कामलाई निरन्तरता दिन सक्नुभएको छैन । अहिले आफूसँगै काम गरिरहेका १९ जना घर पुगिसकेको उहाँले बताउनुभयो । हिसाब बाँकी भएकै कारण उहाँले भने घर जाने योजना बनाउनुभएन ।
“साहुले बस्दै जानु केही समयमा लकडाउन पनि खुल्छ र काम हुन्छ भनेको थियो”, उहाँले भन्नुभयो, “अहिले न काम गर्न पाइयो न त बाँकी हिसाब नै पाइएको छ ।” वडा कार्यालयले दिएको राहतका खानेकुरा एक पटक पाएको भए पनि अहिले सकिनै लागेको उहाँले बताउनुभयो । राहतमा आएको चामल र दाल खाएरै उहाँहरु बस्दै आउनुभएको छ । साथमा पैसा नहुँदा तरकारी किनेरसमेत खान नसकिएको उहाँले बताउनुभयो । सँगै काम गर्ने साथी घर जान भन्दै पोको कस्दा उहाँलाई पनि जाउँजाउँ भन्ने नलागेको होइन तर यहाँ काम गरेको झण्डै दुई महिनाको ज्याला पाउन बाँकी भएकाले यतै बसेको उहाँले बताउनुभयो । पहिले समय–समयमा पैसा घर पठाउने गरे पनि लकडाउन पहिलेकै दुई महिनाको ज्याला नलिएकाले घर पठाउन नसकेको उहाँले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “उता परिवारले कति न कमायो भन्ने सोचेको हुन्छ रित्तै हात जान मन लागेन ।”
लकडाउनको एक महिना पुग्नै लाग्दा काठमाडौँ उपत्यकामा मजदुरी गरेर जीविकोपार्जन गरेकाहरु सबैभन्दा मारमा परेका छन् । कतिपयले विभिन्न कारणले राहत पाएका छैनन् भने राहत पाएकाले पनि एक पटक दिइएको रासन सकिएको वा सकिनै लागेकाले फेरि पाइन्छ कि पाइँदैन भन्ने चिन्तामा छन् । नागरिकको स्वास्थ्य सुरक्षाका लागि सरकारले लकडाउन थप गरिरहँदा उनीहरुमध्ये धेरै घर गइसकेका छन् भने कतिपयले विभिन्न समस्याका कारण उपत्यका छाड्न सकेका छैनन् । असङ्गठित क्षेत्रमा काम गर्ने धेरै मजदुरले ‘लकडाउन’ का कारण रोजगारी गुमाएका छन् । विगतमा काम गरेको ज्यालासमेत नपाउँदा हिँडेरसमेत घर जान नपाएको उनीहरु गुनासो गर्छन् ।
नरेफाँटमै व्यक्तिगत जग्गामा छाप्रो बनाएर बसिरहेका राजेशकुमार यादव घर बनाउने ठाउँमा भारी बोक्दै आउनुभएको थियो । लकडाउनयता भने उहाँले काम गर्न पनि पाउनुभएको छैन र कमाइ पनि छैन । काठमाडौँ महानगरपालिका वडा नं ३२ बाट गत साता १० किलोग्राम चामल राहत पाउनुभएको थियो । उहाँसँगै बस्दै आएका सातजनाको समूहले दिनमा दुई पटक खाँदा तीन दिन पहिले नै चामल सकिएको उहाँले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “अहिले नजिकैका घरमा मान्छेले दिएर खाइरहेका छौँ ।”
काठमाडौँ उपत्यकामा विगतमा सडक, पुललगायत पूर्वाधार निर्माण भएका कतिपय स्थलमा अहिले पनि मजदुर भेटिन्छन् । सरकारले कतिपय स्थानमा पूर्वाधार निर्माण शुरु गरे पनि अधिकांश स्थानमा ठप्प छ । काम गर्न नपाएका उनीहरु दिनभर गफ गरेरै दिन बिताउने गरेका छन् । नेपाल निर्माण व्यवसायी महासङ्घले निर्माणस्थलमा रहेका मजदुरलाई खाद्यान्नको व्यवस्थापन गरिरहेको बताए पनि मजदुरले भने दिइएको खानेकुरा पर्याप्त नभएको बताउँदै आएका छन् ।
