काठमाडौँ । के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि हामीले खाएको खाना पचाउन कति समय लाग्छ ?
पहिले दाँतले चपाउँछ, त्यसपछि पेटमा जान्छ, त्यसपछि सानो आन्द्राबाट ठूलो आन्द्रामा र अन्त्यमा मृगौलामार्फत शरीरबाट बाहिर निस्कन्छ । हाम्रो खानाले शरीरलाई पोषण, ऊर्जा, दिमागलाई बल दिन र जिब्रोलाई स्वाद दिन अघि लामो यात्रा गर्नु पर्छ ।
बिहान उठ्ने समयदेखि राति सुत्दासम्म हामीले आफ्नो पेटमा डस्टबिनमा फोहोर फ्याँके जसरी विभिन्न कुराहरू राखिरहन्छौं । हामीले खान्छौँ, तर पचाउन हाम्रो पेटले कडा मेहनत गर्नुपर्छ ।
शरीरका पाँच अंगहरूले खाना पाचनमा ठूलो भूमिका खेल्छन् । पाचन प्रक्रियामा, खाना यी पाँच चरणहरू पार गर्दछ ।
पहिलो चरण – चपाउने र निल्ने अर्थात् खाना चपाउने र निल्ने ।
दोस्रो चरण – पेटमा खाना प्रवेश ।
तेस्रो चरण – खाद्य मन्थन भनेको खाना स–साना अणुहरूमा टुक्रिनु हो ।
चौथो चरण–सानो आन्द्राबाट ठूलो आन्द्रामा खाना सर्ने ।
पाँचौं चरण – रगत कोशिकाहरूमा प्रवेश गर्ने पोषक तत्व र फोहोर पदार्थ बाहिर निस्कन्छ ।
खाना पचाउने प्रक्रिया मुखबाटै सुरु हुन्छ । हाम्रो मुखको र्यालले खानामा रहेको स्टार्चलाई तोड्ने काम गर्छ । लारमा पाइने इन्जाइमहरूको काम खानाको पाचन प्रक्रियामा पहिलो योगदान दिनु हो ।
हाम्रो मुखले हरेक दिन करिब एक लिटर लार उत्पादन गर्छ । जब हामी खाना चपाउँछौं, जुन रूपमा परिवर्तन हुन्छ विज्ञानको भाषामा बोलस भनिन्छ ।
हाम्रो अन्ननलीको दुबै छेउमा मांसपेशीले बनेको ढोका हुन्छ, खाना नली, जुन खाना पुग्दा मात्र खुल्छ । एउटा ढोका मुखको छेउमा र अर्को पेटको छेउमा हुन्छ ।
खाना अन्ननली हुँदै पेटमा पुग्छ । यहाँ तीनवटा इन्जाइमहरू पेटमा निस्किन्छन्– हाइड्रोक्लोरिक एसिड, म्यूकस र पेप्सिन ।
तपाईलाई थाहा छ, पेटभित्र धेरै हाइड्रोक्लोरिक एसिड हुन्छ । उही हाइड्रोक्लोरिक एसिड, जुन भुइँ सफा गर्न र कपडाबाट दाग हटाउन पनि प्रयोग गरिन्छ । यो हाइड्रोक्लोरिक एसिड धेरै खतरनाक छ ।
बुझ्नुहोस् कि पेटले आफैलाई यो एसिडबाट बचाउँछ । त्यसैले सुरक्षाको लागि पेटको भित्तामा म्यूकसको बाक्लो तह हुन्छ, अन्यथा यो एसिड पेटलाई नै खान्छ ।
हाम्रो पेटमा प्यान्क्रियाज भन्ने सानो अंग हुन्छ, जसले हाम्रो शरीरको लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र महत्त्वपूर्ण इन्जाइम उत्पादन गर्छ – इन्सुलिन । इन्सुलिनको काम रगतबाट अतिरिक्त चिनी हटाउने र फ्याट सेलहरूमा परिणत गरी कोशिकाहरूमा जम्मा गर्ने हो ।
जुन कुरा सानो आन्द्रामा अवशोषित हुनबाट बचेर ठूलो आन्द्रा अर्थात् फाइबरमा पुग्छ । ठूलो आन्द्रामा अरबौं सूक्ष्मजीवहरू हुन्छन्, जसले फाइबर खान्छ ।
माइक्रोब्स अर्थात् ती अर्बौं ब्याक्टेरियाहरू, जो हाम्रो पेटमा बस्छन्, खान्छन्, सुत्छन्, पिउछन् र बदलामा हामीलाई धेरै पोषण दिन्छन् । यदि उनीहरूलाई मनपर्ने रेशायुक्त खाना खान पाएन भने उनीहरूले पेटको श्लेष्म तह मात्र खान थाल्छन् । तसर्थ, तिनीहरूलाई फाइबर खुवाउन र तिनीहरूलाई खुसी राख्न धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।
त्यसैले डाक्टरहरू सधैं खानामा फाइबर धेरै हुनुपर्छ भनी बताउँछन् । सामान्यतया खाना पच्न २४ देखि ७२ घण्टा लाग्छ । तपाईंले कस्तो खाना खानुभयो र कति मात्रामा खानुभयो भन्ने कुरामा भर पर्छ । पाचनका लागि लाग्ने समय तपाईंको मेटाबोलिक दर, लिङ्ग, उमेर र आन्द्राका सूक्ष्मजीवहरूको संख्याले पनि निर्धारण गरिन्छ ।
६ देखि ८ घण्टाभित्र खानाले मुखबाट ठूलो आन्द्रासम्मको प्रक्रिया पूरा गर्छ । ठूलो आन्द्रामा पुगेपछि २४ घण्टासम्म त्यहीँ रहन्छ । सूक्ष्म आणविक स्तरमा यसको ब्रेकडाउन प्रक्रिया त्यहाँ पूरा हुन्छ ।
प्रोटिनयुक्त खानेकुराहरू जस्तै मासु, माछा आदिलाई पूर्ण रूपमा पचाउन दुई दिन लाग्न सक्छ किनभने यी जटिल अणुहरू हुन् ।
जबकि तरकारी र फलफूल, जसमा अधिक फाइबर हुन्छ, एक दिन भित्र आफ्नो पाचन प्रक्रिया पूरा गर्दछ । सबैभन्दा चाँडो पच्ने चीजहरू चिनी, अत्यधिक अल्ट्रा प्रोसेस्ड जंक फूड हुन् । यी चीजहरू सानो आन्द्रामा पूर्ण रूपमा अवशोषित हुन्छन् । यो एक घण्टा भित्र पच्छ । त्यसैले तपाईलाई तुरुन्तै फेरि भोक लाग्छ ।
