आज अर्थात् डिसेम्बर ५ तारिख । जातिभेदका विरुद्ध आजीवन संघर्ष गरेका दक्षिण अफ्रिकी महान नेता नेल्सन मण्डेलाको आजकै दिन अर्थात् डिसेम्बर ५, २०१३ का दिन निधन भएको थियो ।
विश्व शान्तिका लागि महत्वपूर्ण योगदान गरेबापत सन् १९९३ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार समेत प्राप्त गरेका पूर्व राष्ट्रपति नेल्सन मण्डेलाको निधन उनकै गृहनगरमा ९५ वर्षको उमेरमा भएको थियो । उनको जन्म जुलाई १८, १९१८ मा दक्षिण अफ्रिकाको जोहानेसबर्गस्थित एमभेजोमा भएको थियो ।
गोराहरुको औपनिवेशिक दमन र दासताबाट दक्षिण अफ्रिकालाई शान्तिपूर्ण आन्दोलनबाट मुक्त गराएको मात्र नभई दक्षिण अफ्रिकाको पहिलो अश्वेत राष्ट्रपति (सन् १९९४ देखि १९९९ सम्म) का रुपमा मुलुकलाई नेतृत्व गर्नु भएको थियो ।
विद्रोही स्वभावका उनी सन् १९४४ मा अश्वेतहरुको पक्षमा आन्दोलनरत अफ्रिकन नेसनल कंग्रेस (एएनसी) मा आबद्ध भएका थिए, र उनी यस संगठनको युवा पंक्ति (युथ लिग) को नेतामा चुनिएका थिए ।
कानुन समेत पढेका उनी सानैदेखि तिक्ष्ण बौद्धिक क्षमताका थिए । त्यही कारण उनीमाथि दक्षिण अफ्रिकाका गोराहरुले सुरुदेखि नै निगरानी गर्न थालेका थिए । फलस्वरुप उनलाई १९५२ ताका घुमफिर गर्न, सभा समारोह आयोजना गर्न तथा सार्वजनिक मञ्चहरुमा भाषण गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । सन् १९५६ मा त उनीसहित १०० भन्दा बढी युवालाई राज्यद्रोहको आरोपमा गिरफ्तार गरेर जेल हालियो । उनी पहिलो पटक सन् १९६१ मा जेलमुक्त भए ।
सन् १९६० मा प्रहरीले अश्वेतमाथि गरेको बर्बर अत्याचार र हत्यापछि मण्डेलाले अहिंसात्मक आन्दोलन त्यागेर गोराहरु बिरुद्ध शसस्त्र आन्दोलन गर्ने घोषणा गरेका थिए । उनी भूमिगत भए । उनी सन् १९६२ मा गुरिल्ला युद्धकला सिक्न अल्जेरिया पनि पुगे । तर यही वर्षको अगस्ट ५ मा उनी नाटाल सहरबाट गिरफ्तार भए र पाँच वर्ष जेलमा परे ।
उनले जेलमै रहँदा एउटा लेख I Am Prepared to Die शीर्षकमा प्रकाशन गरे जसले विश्वका धेरैलाई घच्घच्याएको थियो । यही लेख प्रकाशन भएसँगै उनलाई जुन १२, १९६४ मा आजीवन कारावासको सजाय सुनाइयो, धन्न उनी मृत्युदण्डको मुखबाट जोगिए ।
सन् १९६४ देखि १९८२ सम्म उनी रोबेन टापुमा एकान्त जेलजीवन बिताउन बाध्य भए । त्यसपछि सन् १९८८ सम्म कडा सुरक्षाबीच अर्को जेलमा राखियो, तर उनी क्षयरोगबाट ग्रसित भएपछि पुन: अर्को जेलमा सारेर उपचार गरिएको थियो । यसबीच मण्डेलालाई जेलमुक्त हुन दक्षिण अफ्रिकी सरकारले अनेक शर्तहरु अघि सारे पनि उनले तिनीहरुलाई निरन्तर अस्वीकार गरेका थिए ।
उनी आजीवन कठोर कारावासमा रहे पनि दक्षिण अफ्रिकाका बहुसंख्यक कालाजातिले मण्डेलालाई आफ्ना प्रिय नेताका रुपमा स्वीकार गरिरहेका थिए, र उनीमाथिको स्वीकारोक्तिको त्यो लहर अझ बढ्दै गएको थियो, उनी झन लोकप्रिय हुँदै थिए । अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले पनि मण्डेलाप्रति विशेष सहानुभूति राख्न थालेको थियो ।
उनी अन्तत: सन् १९९० फेब्रुअरी ११ तारिखका दिन जेलमुक्त भए । उनलाई जेलमुक्त गराउन तत्कालीन राष्ट्रपति फ्रेडरिक डी क्लार्कको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहेको थियो । जेलमुक्त भएसँगै उनी जुलाई १९९१ मा एएनसीको अध्यक्षमा चुनिए ।
मण्डेलाको पार्टी एएनसीले अप्रिल १९९४ मा सम्पन्न पहिलो स्वतन्त्र आमनिर्वाचनमा विजय प्राप्त गरेको थियो । र उनी मे १०, १९९४ मा दक्षिण अफ्रिकाको पहिलो अश्वेत राष्ट्रपति भए । उनले सन् १९९५ मा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन गरे जसले गोराहरुले गरेका दमन र मानव अधिकार हननको छानबिन गरी पीडितलाई न्याय दिने काम गरेको थियो । यस आयोगका कार्यलाई अझै पनि द्वन्द्वको शान्तिपूर्ण रुपान्तरणका लागि एक महत्वपूर्ण औजारका रुपमा स्मरण गर्ने गरिन्छ । उनकै कार्यकालमा सन् १९९६ मा दक्षिण अफ्रिकाले नयाँ संविधान प्राप्त गरेको थियो ।
उनी अर्को कार्यकालका रुपमा राष्ट्रपति हुन चाहेनन् । उनले नेतृत्व हस्तान्तरण गरिदिए । सन् १९९९ मा एएनसीकै अर्का नेता थाबो एम्बेकी राष्ट्रपतिमा चुनिए ।
राष्ट्रपति पदबाट विदा भए पनि उनी नेल्सन मण्डेला फाउन्डेसनका माध्यमबाट विश्वभर शान्तिको प्रबद्र्धन गर्ने तथा विभिन्न सामाजिक कार्यमा जुटि रहे । राष्ट्रसंघले समेत नेल्सन मण्डेला अन्तर्राष्ट्रिय दिवसका रुपमा मनाउने घोषणा गरेको थियो ।
उनले आफ्नो जीवनीलाई लिपिबद्ध पनि गरेका छन् । उनको Long Walk to Freedom निकै लोकप्रिय पुस्तक हो ।
