एजेन्सी । यो २७ मार्च १९७७ को कुरा हो । विश्वको सबैभन्दा ठूलो विमान दुर्घटना स्पेनको लस रोडिओस एयरपोर्टमा भएको थियो । दुई विमानको भीषण ठक्करमा ५८३ जनाले ज्यान गुमाएका थिए । यो दुर्घटनाको आज ४६ वर्ष पूरा भएको छ । यस दुर्घटनालाई टेनेरिफ एयरपोर्ट विपद भनेर पनि चिनिन्छ । १९७७ मार्च २७ मा, बोइङ ७४७ को केएलएम फ्लाइट ४८०५ नेदरल्याण्डको एम्स्टर्डम एयरपोर्टबाट र प्यान एम फ्लाइट १७३६ अमेरिकाको लस एन्जलस एयरपोर्टबाट उडेको थियो । यी दुवै उडानको गन्तव्य एउटै थियो । त्यो थियो स्पेनको लस पाल्मास एयरपोर्ट ।
यी दुवै विमान अवतरण हुनुभन्दा केही घण्टा अघिसम्म लस पाल्मास एयरपोर्टमा सबै सामान्य थियो । तर, दिउँसो १ः३० बजेपछि एयरपोर्टभर कोलाहल मच्चियो । वास्तवमा, यहाँ ‘क्यानरी आइल्याण्ड इन्डिपेन्डेन्स मुभमेन्ट’ नामक आतंकवादी संगठनले बम विस्फोट गरायो, जसमा ८ जना घाइते भए । विष्फोटबाट विमानस्थलको यात्रु टर्मिनल पूर्णरुपमा क्षतिग्रस्त भयो । अर्को विष्फोट हुनसक्ने आशंकामा सुरक्षाकर्मीले विमानस्थल पूर्णरुपमा बन्द गर्ने निर्णय गरे । यसपछि सबै आगमन उडानहरू लस रोडियोस एयरपोर्टमा डाइभर्ट गरियो । यस बम विष्फोटका कारण लस रोडियोस एयरपोर्टमा चहलपहल बढेको थियो ।
जसलाई सम्हाल्न विमानस्थलका कर्मचारीलाई गाह्रो भयो । लस पाल्मास एयरपोर्ट साँझमा पुनः खोलिएको थियो । सबै डाइभर्ट गरिएका उडानहरू लस रोडिओस एयरपोर्टलाई सकेसम्म चाँडो छोड्न चाहन्थे । यसैबीच अमेरिकी फ्लाइट १७३६ र केएलएम फ्लाइट ४८०५ एकै समयमा धावनमार्गमा आइपुगे । त्यसपछि, लस रोडिओस एयरपोर्टमा भएको विस्फोट अहिलेसम्मका सबै विमान दुर्घटनाहरूमध्ये सबैभन्दा घातक र भयानक थियो । यस दुर्घटनामा परी ५८३ जनाले ज्यान गुमाउँदा विश्वका जनतालाई स्तब्ध बनायो ।
दुर्घटनाको अध्ययन गरेका अमेरिकी पाइलट र ‘ककपिट कन्फिडेन्सियल’ पुस्तकका लेखक प्याट्रिक स्मिथले सीबीएस न्यूज च्यानललाई दिएको अन्तर्वार्तामा घटना सामान्य नभएको बताउँछन् । धेरै संयोग मिलेर दुर्घटना घटेको उनी बताउँछन् । उनले यो दुर्घटनामा तीनवटा कारणलाई जिम्मेवार ठान्छन् । उनी भन्छन् कि सबैभन्दा पहिले एउटा आतंकवादी समूहले विमानस्थलमा आक्रमण गर्छ जहाँ यी दुई विमान अवतरण गर्न लागेका थिए । त्यसपछि अर्को विमानस्थलमा जहाँ दुवै विमान डाइभर्ट गरिएका छन्, त्यही धावनमार्गमा एकसाथ आउँछन् । त्यसपछि अचानक मौसम खराब हुन्छ र चारैतिर कुहिरो छाएको हुन्छ ।
एयरपोर्टको एटीसी टावरले केएलएम उडानलाई रनवे क्लियर भएको सन्देश पठाउँछ । केएलएम उडानले यो सन्देश प्राप्त गरेपछि आफ्नो स्थान लिएर टेक अफको लागि तयार छन् भनेर रेडियो गर्छन् । यो सन्देश पहिल्यै रनवेमा उभिएका प्यान एम पाइलटहरूले सुनेका थिए र माइकमा सन्देश दिएका थिए कि उनीहरू अझै रनवेमा उभिइरहेका छन् । स्मिथ भन्छन् कि रेडियोमा एक प्रकारको हस्तक्षेप थियो र यो सन्देश केएलएम विमानका पाइलट सम्म पुगेन । जस्तै, केएलएम पाइलटहरूले रनवे पूर्ण रूपमा स्पष्ट भएको सोचेका थिए । यहीँबाट यी दुई उडानको भीषण टक्करको नियति तय भएको थियो ।
प्यान एम उडानमा बाँचेका फर्स्ट अफिसर बब ब्रागले सन् २००० मा सीबीएस न्यूजलाई भने, “विमान मेरो अगाडि आउँदै गरेको देख्ने बित्तिकै म चिच्याउन थालेँ, यहाँबाट हट । त्यो विमान हाम्रो विमानको पछाडि जमिनबाट ठोक्कियो र ठूलो आवाज आयो ।’ अनुसन्धानले यो पनि खुलासा गरेको छ कि दुई विमान ठोक्किएको नौ सेकेन्ड अघि रनवेमा पार्क गरिएको पान एम उडानका चालक दलले केएलएम उडान कुहिरोबाट निस्किएको देखे पनि केही गर्न ढिलो भइसकेको थियो ।
जोन फेथर्स पनि त्यो दुर्घटनामा बाँचेका ६१ मध्ये एक थिए । यस दुर्घटनाको ४० वर्षपछि एक टिभी च्यानललाई अन्तर्वार्ता दिँदै उनी भन्छिन्, ‘टक्करपछि मैले यो मेरो जीवनको अन्त्य हो भन्ने मात्रै सोचेको थिएँ । तर म विमानको छेउबाट बाहिर निस्कें । जताततै आगो बलिरहेको थियो ।’
‘हाम्रो विमानमा एक डाक्टर तल उभिरहेका थिए र उसले भन्यो, म तिमीलाई समात्छु ।’ फेथर्स त्यो दिन सम्झन्छन्, ‘त्यहाँ फैलिएको सानो आगो एकैसाथ ठूला हुँदै गइरहेको थियो । म विमानबाट हाम फालेर दौडिरहेको थिएँ । म लगभग १५ सेकेन्ड सम्म दौडिएँ । र एक पटक पनि पछाडि फर्केर हेरिनँ । केही बेरमै विस्फोट भयो । एटम बम विस्फोट भएजस्तो लाग्यो । मैले अन्ततः फर्केर हेरें र त्यो समाप्त भयो । मैले देखेको आगोको ठूलो गोला थियो ।’
यस दुर्घटनामा बाँचेका अर्का एक व्यक्तिले अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘टक्करपछि मेरो वरपरका मानिसहरु आफ्नो सिटमा बसिरहेका थिए । तिनीहरूमध्ये कोही पनि चलिरहेका थिएनन् । ती सबै निर्जीव थिए । बाहिर आएपछि जे देखेँ त्यो अझै पनि मेरो दिमागमा रहेको छ । भाग्न सक्नेहरूको शव जलेको थियो । सबैको शरीरमा रगत देखिन्थ्यो । त्यहाँ परेको शव देखेर कसैले भन्न सकेन कि ती मान्छे हुन् वा अरु केही ।’
यो डरलाग्दो दुर्घटनापछि उड्डयन क्षेत्र पहिलेको जस्तो भएन । अनुसन्धानमा यस्ता धेरै कुरा बाहिर आए, जसलाई ध्यान दिएर यो दुर्घटना रोक्न सकिन्थ्यो । सुरक्षा नियमनदेखि उडान सञ्चालनसम्मका विधिहरूमा परिवर्तन गरियो । यी मध्ये पहिलो थियो कि अन्तर्राष्ट्रिय एयर ट्राफिक कन्ट्रोल सिस्टम (एटीसी) मा सबै सञ्चार अंग्रेजी भाषामा मात्र हुनेछ । एटीसी मा काम गर्ने सबैले कुराकानीमा मानक अंग्रेजी शब्द र वाक्यहरू मात्र प्रयोग गर्नेछन् । उड्डयन अंग्रेजी पुस्तकालयमा ३०० शब्दहरू समावेश थिए जुन पाइलटहरूले उडानमा प्रयोग गर्न सक्छन् ।
त्यस्ता धेरै शब्दहरू पनि हटाइयो, जसको एकभन्दा बढी अर्थ हुन सक्छ । उदाहरणका लागि, ‘ओके’ र ‘रोजर’ जस्ता शब्दहरू प्रयोग गर्न सकिँदैन । टेकअफको लागि अन्तिम अनुमति प्राप्त भएपछि मात्र ‘टेकअफ’ शब्द प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
यो घटनापछि उड्डयन क्षेत्रमा तेस्रो ठूलो परिवर्तन ‘मानवीय त्रुटि’ को सन्दर्भमा लिइयो । मानिसको गल्तीले यति ठूलो संख्यामा मानिसको मृत्यु हुनुले सबै सरकार र निकायलाई ‘मानवीय त्रुटि’बारे सचेत गराएको छ । मानवीय गल्तीका कारण भविष्यमा यस्ता घटना नदोहोरियोस् भनी श्रोत र विकास तालिम कार्यक्रम तयार गरिएको थियो ।
