• १६ चैत्र २०८०, शुक्रबार
  •      Fri Mar 29 2024
  •   Unicode
Logo
Latest
★   सीमा क्षेत्रका बासिन्दाले भोग्नुपरेका समस्या समाधान गर्न उपप्रधानमन्त्री श्रेष्ठको आग्रह ★   एकीकृत समाजवादीः बागमती प्रदेशका पाँच जिल्ला अधिवेशन सम्पन्न ★   राष्ट्रपतिद्वारा विधेयक प्रमाणीकरण ★   अर्थराजनीतिक दृष्टिकोणमा आधारित परराष्ट्र नीति नेपालको प्राथमिकताः डा सापकोटा ★   बङ्गलादेशी नागरिकलाई नेपाल ल्याई बन्धक बनाउने पक्राउ ★   अर्थमन्त्री वर्षमान पुनले गरे बजेट लेखन समिति गठन ★   मन्त्रिपरिषद् बैठकः सरकारद्वारा तथ्यांक नियमावली २०८० लाई स्वीकृत, यस्ता छन् अन्य निर्णयहरु ★   विज्ञान र प्रविधिको क्षेत्रमा पहुँच पुर्‍याउने शिक्षा अध्यापन गराउनुपर्छः पूर्वराष्ट्रपति भण्डारी ★   सुदूरपश्चिम सरकार छाड्न नाउपा अध्यक्ष रञ्जिताद्वारा लिखित निर्देशन ★   आयरल्यान्ड ‘ए’ सँग नेपाल ‘ए’ २१ रनले पराजित

कतै काठमाडौँ प्रदूषणको चेम्बरमा परिणत त हुँदै छैन ?



काठमाडौँको वायु प्रदूषण जाडोको मौसममा अत्यधिक हुने गर्दछ। काठमाडौँको प्रदूषण बाहिर निक्लने भनेको काठमाडौँको जमिनको तापक्रम बढी भै जमिन तातेर प्रदूषित हावा विस्तारै माथि गै पश्चिमबाट बग्ने हावाले पूर्व बनेपातिर धकल्ने हो ।

जाडोको समयमा न्यून तापक्रमले गर्दा न त जमिन राम्रोसँग तात्दछ र प्रदूषित हावा जमिनभन्दा माथि त्यति धेरै जान सक्छ न त अलि अलि माथि पुगेको प्रदूषित हावा न्यून वायु वेगको कारण पूर्वतर्फ़ धकेलिन नै सक्छ। न्युन तापक्रमले जाडोको बेलामा जमिन राति चिसो हुने गर्छ। सामान्यतया जमिनबाट उचाइमा जाँदा हावाको तापक्रम विस्तारै घट्छ।

तर, जाडोको मौसममा काठमाडौँमा रातको समयमा जमिनको केही माथि तातो हावाको तह (layer) बन्ने हुनाले उक्त तातो हावाले कुचालक (insulator) को काम गर्छ। यसले गर्दा काठमाडौँको जमिनको प्रदूषित हावा जमिनबाट धेरै माथि जान नपाई सतहमै जम्मा हुन्छ। तसर्थ बिहानीपख शारीरिक व्यायामको लागि हिँड्डुल गर्दा प्रदूषित हावाको शिकार भइन्छ। त्यसले शरीरमा प्रतिकूल असर गर्छ। बेलुकी चार बजेपछि जमिनको सतह विस्तारै तात्ने हुनाले (घाम लागेको खण्ड मा) प्रदूषणको प्रभाव जमिन सतहमा कम हुन्छ।

काठमाडौँ छैटौँ जनधनत्व भएको सहरको सूचीमा पर्दछ । पछिल्लो तथ्यांक अनुसार जनसंख्याको आधारमा प्रतिवर्ग किलोमिटर २०० व्यक्ति देखिन्छ । काठमाडौँ खाल्डोमा रहेको छ । यसको चारैतिर डाँडा भएका कारण हावा चल्ने ठाउँ नै छैन । यहाँ चोभारको गल्छीबाट मात्र हावा प्रवेश गर्छ भने साँगा भञ्ज्याङबाट मात्र बाहिर निस्कने ठाउँ छ ।

अझ जाडो समयमा ऊर्जा बढी खपत हुने हुनाले प्रदूषणको मात्रा झनै बढ्छ । मंसिरबाट उपत्यकाको प्रदूषण निकै बढ्ने र चैतबाट केही कम हुने गरेको छ । एक तथ्यांकअनुसार प्रतिवर्ष २० हजारभन्दा बढी निधन मान्छेमा कुनै न कुनै रुपमा वायु प्रदूषणको समस्या देखिन्छ । विश्वभर मान्छेको आयु २ देखि १० वर्षसम्म वायु प्रदूषणका घटेको तथ्यांक देखिन्छ ।

कसरी घटाउने त प्रदूषण ?

काठमाडौँको जनसंख्या विकेन्द्रीत गर्नु पर्दछ । यसैगरी उपत्यकाको डाडाँभन्दा पर सिस्टर सिटीको विकास गर्नु पर्छ । त्यसैगरी विद्युतीय सवारी साधनको उपयोग तथा पेट्रोलियम पदार्थको खपतलाई कम गर्नु पर्दछ ।

साथै सहरको बसोबास रहेको क्षेत्रभित्र २० प्रतिशत अनिवार्यरुपमा खाली जमिन छाड्नु पर्दछ । विकससित देशहरुले ठाउँ ठाउँमा ठूला ठुला भ्याकुम राखेर धुलोलाई एकीकृतसमेत गर्ने गरेका छन् ।

यसैगरी निरन्तर सफाइ, फुटपाथ तथा बाटाको सफाइ तथा निर्माण सामग्रीको उचित व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ ।

नेपालमा तथ्यांक नै छैन

नेपालमा संक्रमण रोगका लागि कति र कुन कुन प्रकारका औषधी खरिद भएका छन् र प्रयोग भएको छ भन्ने तथ्यांक नै छैन । फोक्सोसम्बन्धी औषधी उत्पादन र बिक्री तथा उपयोग प्रदूषणको अवस्थाका बारेमा अध्ययन गर्न महत्वपूर्ण तथ्यांक हो । यसलाई आधार बनाएर कुनै प्रतिवेदन तयार पार्ने र सरकारले नीति बनाउन काम नै गरेका छैन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले ६० माइक्रोग्रामभन्दा बढी धुलो भए त्यो जोखिमयुक्त मान्ने गरेको छ, तर काठमाडौँमा ६०० माइक्रोग्रामसम्म पुग्ने गरेको छ । प्रदूषणका हिसाबले हामी निकै संकटतर्फ गइरहेका छौँ ।

काठमाडौँ उपत्यकालाई आर्थिक सहर बनाउने हो, यसलाई औद्योगिक सहर बनाउने गल्ती गर्नु हुँदैन । अन्य ठाउँमा पनि उद्योग वा कलकारखाना खोल्ने अनुमति दिँदा हावाको बहावलाई ध्यान दिएर त्यसका आधारमा मात्र दिनु पर्दछ ।

वातावरणविद् डा. रुपक अर्यालसँग गरिएको कुराकानीमा आधारित । वातावरणविद् अर्यालसँग करिब २० वर्षदेखि वातावरण विज्ञानको शोधकार्यमा विभिन्‍न देशमा (नेपाल, जापान, दक्षिण कोरिया र हाल अस्ट्रेलिया) काम गरेको अनुभव छ । हाल अस्ट्रेलियाको टेक्नोलोजी अफ सिड्नी विश्‍वविद्यालयमा अध्यापन र अनुसन्धानमा संलग्‍न अर्यालका सयभन्दा बढी अन्तर्राष्ट्रिय वैज्ञानिक शोध कृति र पुस्तक प्रकाशित छन् ।