नयाँ दिल्ली । जनवरी १ मा भारत प्रशासित कश्मीरकी पत्रकार कुरतुलेन रेहबरले आफैँलाई ‘अनलाइन लिलामी’ का लागि सूचीबद्ध भएको देखेर सजग भइन् । उनको फोटो उनको अनुमति बिना सोर्स गरिएको थियो र ‘बिक्री’ का लागि एक एपमा अपलोड गरिएको थियो। यस्तो भएको उनी एक्लै थिइनन् ।
प्रख्यात अभिनेत्री शबाना आजमी, दिल्ली हाईकोर्टका सिटिङ न्यायाधीशकी पत्नी, धेरै पत्रकार, कार्यकर्ता र राजनीतिज्ञहरू सहित १०० भन्दा बढी मुस्लिम महिलाका फोटोहरू उक्त दिनको ‘बुल्ली बाई’ का रूपमा लिलामीका लागि एपमा प्रदर्शन गरिएको थियो।
बेपत्ता विद्यार्थी नजीब अहमदकी ६५ वर्षीया आमा फातिमा नफीस र पाकिस्तानी नोबेल पुरस्कार विजेता मलाला युसुफजाईलाई पनि एपको पछाडि अपराधीहरूले छोडेनन्।
गत जुलाईको ‘सुल्ली डिल’ पछि ‘बुल्ली बाई’ एक वर्षभन्दा कम समयमा यस्तो दोस्रो प्रयास थियो। ‘सुल्ली डिल’ मा झन्डै ८० मुस्लिम महिलाहरूलाई ‘बिक्रीका लागि’ राखिएको थियो ।
“‘बुल्ली’ र ‘सुल्ली’ दुवै स्थानीय भाषामा मुस्लिम महिलाका लागि प्रयोग हुने अपमानजनक शब्द हुन्। तर यसपटक ‘बुल्ली बाई’ इन्टरफेसमा अङ्ग्रेजीसँगै पञ्जाबी भाषाको प्रयोग गरिएको छ”, तथ्य जाँच गर्ने वेबसाइट अल्टन्यूजका लागि काम गर्ने पत्रकार मोहम्मद जुबैरले भन्नुभयो ।
अघिल्लो वर्ष जुलाईमा ‘सुल्ली डिल’ लिलामीमा रिपोर्ट लेख्ने रेहबरले एपमा आफ्नो फोटो देखेर छक्क परेको बताइन् । “जब मैले मेरो फोटो देखेँ, मेरो घाँटी भारी भयो, मेरो हात झन्न भए र म सुन्न भएँ। यो स्तब्ध र अपमानजनक थियो”, उनले भनिन् ।
वास्तवमा माइक्रोसफ्टको स्वामित्वमा रहेको खुला सफ्टवेयर विकास साइट गिटहबमा सिर्जना गरिएको अनलाइन एप्लिकेसनमा त्यस्तो कुनै वास्तविक बिक्री समावेश भएको थिएन । रेहबरका अनुसार त्यहाँ मुखर मुस्लिम महिलाहरूलाई अपमानित र अपमानित गर्ने उद्देश्य राखिएको थियो ।
एपलाई शनिबार हटाइएको थियो । पीडितहरूका अनुसार ‘बुल्ली बाई’ मा गिटहब विस्तारको इन्टरफेस ‘सुल्ली डिल’ द्वारा प्रयोग गरेको जस्तै उल्लेखनीय रूपमा मिल्दोजुल्दो थियो।
शनिबार साँझसम्म दर्जनौँ अन्य मुस्लिम महिलाहरूले एपमा उनीहरूको तस्बिर र विवरणहरू हेरेपछि सामाजिक सञ्जालमा आफू स्तब्ध भएको भन्दै आक्रोश पोस्ट गरेका थिए । तीमध्ये राजधानी नयाँ दिल्लीकी पत्रकार इस्मत आरा पनि थिइन् ।
आराले शनिबार दिल्ली प्रहरीमा ‘अज्ञात मानिसहरु’ विरुद्ध सामाजिक सञ्जालमा मुस्लिम महिलाहरुलाई उत्पीडन र अपमान गरेकामा ‘अस्वीकार्य र अश्लील सन्दर्भमा छेडछाड गरिएका तस्बिरहरु प्रयोग गरेको’ भन्दै उजुरी दायर गरिन् ।
उनको उजुरीका आधारमा दिल्ली प्रहरीको साइबर अपराध एकाइले आइतबार पहिलो सूचना रिपोर्ट (एफआइआर) दर्ता गरेको थियो । उक्त उजुरी भारतीय दण्ड संहिताका विभिन्न खण्डहरू जुन धर्मका आधारमा दुश्मनीलाई बढावा दिने, राष्ट्रिय एकतालाई धम्की दिने र महिलाहरूको यौन उत्पीडनसँग सम्बन्धित छ।
सिद्राहको अर्को उजुरीपछि भारतको आर्थिक राजधानी मुम्बईमा विभिन्न ट्विटर ह्यान्डलहरू र ‘बुल्ली बाई’ एप विकासकर्ताहरू विरुद्ध पुलिस केस पनि दर्ता गरिएको थियो। सिद्राहको पनि तस्बिर एपमा देखा परेको थियो ।
तर आराले प्रहरी अनुसन्धानमा आफू आशावादी नभएको बताइन् । ‘सुल्ली डिल’मा भएको अनुसन्धानले ६ महिना बितिसक्दा पनि पक्राउ पर्न नसकेको उनलाई डर छ ।
मुम्बईकी वकिल फातिमा जोहरा खानले पनि गत वर्ष मुम्बई प्रहरीमा उजुरी दिएकी थिइन् । उनको तस्बिर ‘सुल्ली’ र ‘बुल्ली बाई’ दुवैमा छ । “मुम्बई प्रहरी आफैँले डाटा प्रकट गर्न अनुरोध गरे पनि हामीले ट्विटर, गिटहब र गो–ड्याडी (वेब होस्टिङ कम्पनी) बाट कुनै प्रतिक्रिया पाएनौँ, यी वेबसाइटहरूले अदालतको वारेन्ट पेश नगरेसम्म जानकारी साझा गर्न अस्वीकार गर्छन्”, उनले भनिन् ।
“यी घृणा फैलाउनेहरूलाई कसरी मुस्लिम महिलाहरूलाई कुनै डरबिना लक्षित गर्ने इजाजतपत्र दिइएको छ, त्यो देख्दा दुःख लाग्छ। यस्तो लिलामी भएको यो पहिलो पटक होइन”, आराले भनिन्, “निशानामा परेका महिलाहरू सामाजिक सञ्जालमा मुस्लिमहरूको मुद्दा उठाउने मुखर महिला हुन्, यी मुस्लिम महिलाहरूको मुख बन्द गर्ने यो स्पष्ट षडयन्त्र हो किनभने हामी हिन्दू दक्षिणपन्थीलाई उनीहरूका घृणित अपराधहरू विरुद्ध अनलाइन चुनौती दिन्छौँ।”
गत वर्ष मुस्लिम धर्मावलम्बीहरुको पर्व इद उल फित्रको अवसरमा ‘लिबरल डोग’ नामक युट्युब च्यानलले ‘इद स्पेशल’ शीर्षकमा पाकिस्तानी महिलाको यौनजन्य भिडियो सेयर गरेको थियो। व्यापक आक्रोशपछि कम्पनीले त्यसलाई हटाएको थियो ।
सो घटनाको केही सातापछि मुस्लिम महिलाहरूलाई ट्विटरमा ‘सुल्ली डिल’ अन्तर्गत ‘लिलामी’ मा राखियो ।
मुम्बईकी प्रियङ्का चतुर्वेदीलगायत धेरै भारतीय सांसदले सरकारसमक्ष यो मुद्दा उठाएका छन्। उनले ट्विटमा भारतका आईटी मन्त्रीलाई ‘महिलाहरूलाई दुर्व्यवहार र साम्प्रदायिक लक्ष्यीकरण’ विरुद्ध ‘कडा कारबाही’ गर्न आह्वान गरेपछि मन्त्रीले गिटहबले साइट होस्ट गर्न जिम्मेवार प्रयोगकर्तालाई रोक लगाएको र प्रहरी अधिकारीहरूले थप कारबाही समन्वय गरिरहेको बताएका छन् ।
“‘सुल्ली डिल’ का बेला प्रहरीमा उजुरी परेको थियो तर कुनै कारबाही भएन । यही कारणले यी मानिसहरुको साहस बढेको छ”, चतुर्वेदीले भनिन् ।
रेहबरका अनुसार एकातिर ‘पितृसत्ता र प्रतिबन्धहरु’ विरुद्ध लडिरहेका र अर्कोतिर ‘यस्तो उत्पीडनको सामना’ गरिरहेका मुस्लिम महिलाहरुका लागि यो ‘विशेषगरी चिन्ताजनक’ कुरा थियो । “प्रायः महिलाहरूलाई सामाजिक सञ्जालबाट आफ्ना तस्विरहरू हटाउन र लुकाउन भनिन्छ। मुस्लिम महिलाहरूलाई उत्पीडन गर्ने यस्ता प्रयासपछि धेरै महिलालाई अडान लिन गाह्रो हुनेछ”, उनले भनिन् ।
द वासिङ्टन पोस्टका लागि मुम्बईका स्तम्भकार राणा अयुबले मानिसहरु कानूनद्वारा पहिचान नगरी महिला लक्षित उत्पीडनलाई स्वागत गरिरहेको बताउँछिन् । “‘बुल्ली बाई’ले भारतमा घृणित अपराधहरूलाई अर्को खतरनाक स्तरमा पुर्याउँछ जहाँ मुस्लिम महिलाहरूलाई वस्तुतः उल्लङ्घन गरिन्छ र एक कट्टर भीडका लागि सबैका लागि स्वतन्त्र बनाइन्छ”, उनले भनिन्, “अल्पसङ्ख्यक समुदायका महिलाहरूको यी लिलामीले भारतको नैतिक पतन र यसको संवैधानिक मूल्य प्रदर्शन गर्दछ।”
