एजेन्सी । कुनै बेला कल्पना गर्न नसकिने अन्तरिक्ष यात्रा अब भने ठूलो कुरा रहेन । ब्लु ओरिजिन र भर्जिन ग्यालेक्टिक जस्ता कम्पनीहरूको नामसहित धेरै कम्पनीहरूले मानिसहरूलाई अन्तरिक्ष यात्रा गर्न लैजान्छन् । यद्यपि, मानिसलाई अन्तरिक्षमा पठाउनु सजिलो काम भने होइन । योसँगै यो खतरनाक काम पनि हो । तर के तपाईंलाई थाहा छ यदि अन्तरिक्षमा मृत्यु भयो भने के हुन्छ ? मृत शरीरलाई के गरिन्छ ? के अन्तरिक्ष यात्रीहरूको शव फिर्ता ल्याइएको छ ?
वास्तवमा, यो प्रश्नमा अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाको प्रोटोकल एकदम स्पष्ट छ । मानव अन्तरिक्ष अन्वेषण ६० वर्षअघि सुरु भएको थियो र अहिलेसम्म २० जनाको मृत्यु भइसकेको छ । नासाले २०२५ मा चन्द्रमामा चालक दल पठाउने योजना बनाएको छ । यसका साथै आगामी दशकमा मंगल ग्रहमा अन्तरिक्ष यात्री पठाउनेछ । दुई–तीन दशकमा सर्वसाधारणमा पनि अन्तरिक्ष यात्राप्रति आकर्षण बढेको छ । अन्तरिक्ष यात्रा बढ्दै जाँदा, बाटोमा वा अन्तरिक्षमा अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु हुने सम्भावना पनि बढ्दै गएको छ ।
१९८६ र २००३ को बीचमा, १४ अन्तरिक्ष यात्रीहरूले अन्तरिक्ष यान दुर्घटनामा आफ्नो ज्यान गुमाएका छन् । सन् १९७१ मा सोयुज ११ मिसनमा तीनजना अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु भएको थियो भने १९६७ मा अपोलो १ प्रक्षेपण प्याडमा आगो लाग्दा तीन अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु भएको थियो ।
नासाको प्रोटोकल के हो ?
अन्तरिक्षमा मृत्युको बारेमा नासाको प्रोटोकलले के भन्छ ? यो जान्न धेरै महत्त्वपूर्ण छ । अन्तरिक्षमा कसैको मृत्यु भयो भने शवलाई के हुन्छ ? यस प्रश्नमा अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सीले चालक दलका सदस्यको मृत्युको स्थितीमा अन्तरिक्ष यात्रीको टोलीको सुरक्षा पहिलो प्राथमिकता हुने बताएको छ ।
नासाले २०२५ मा चन्द्रमामा चालक दल पठाउने योजना बनाएको छ । यसका साथै आगामी दशकमा मंगल ग्रहमा अन्तरिक्ष यात्री पठाउनेछ । अन्तरिक्ष यात्रा सामान्य बन्दै गएको छ । त्यसैगरी अन्तरिक्षमा कसैको मृत्यु भयो भने उसको शरीरमा के हुन्छ भन्ने सम्भावना बढ्दै गएको छ ।
अन्तरिक्ष डाक्टरहरूले अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई स्वस्थ राख्नको लागि निरन्तर नयाँ तरिकाहरू खोजिरहेका छन् । अन्तरिक्ष चिकित्सा र आपतकालीन चिकित्साका प्रोफेसर इमानुएल अर्क्विएटाले द कन्भर्सेसन पत्रिकामा जवाफ दिएका केही प्रश्नहरू यहाँ छन् । इमानुएल बेलर कलेज अफ मेडिसिनमा कार्यरत छन् । उनी भन्छन् कि ट्रान्सलेशनल रिसर्च इन्स्टिच्युट फर स्पेस हेल्थमा उनको टोलीले अन्तरिक्षमा जाने अनुसन्धानकर्ताहरूलाई स्वस्थ राख्नको लागि सम्भव सबै गर्छ ।
यदि कसैको पृथ्वीको तल्लो कक्षमा मिसनमा मृत्यु भयो भने, जस्तै अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा, चालक दलले केही घण्टामा एक क्याप्सुलमार्फत शरीरलाई पृथ्वीमा ल्याउन सक्छ । यसबाहेक चन्द्रमामा कुनै अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु भएमा केही दिनभित्रै चालक दलले शव लिएर पृथ्वीमा फर्किन सक्छन् । अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासासँग यी अवस्थाहरूको लागि पहिले नै प्रोटोकलहरू छन् । नासाको पहिलो प्राथमिकता बाँकी रहेका अन्तरिक्ष यात्रीहरू सुरक्षित रूपमा पृथ्वीमा फर्किन सुनिश्चित गर्नु हुनेछ ।
यदि मंगल ग्रहको यात्राको क्रममा कसैको मृत्यु भयो भने यो धेरै फरक हुनेछ । चालक दल फर्कन सक्षम नहुन सक्छ । मिशनको अन्त्यमा, अर्थात्, केही वर्ष पछि, त्यहाँ चालक दलसँग शव आगमनको सम्भावना छ । शरीरलाई चालक दलले छुट्टै डिब्बा वा विशेष बडी झोलामा सुरक्षित राख्नेछ । अन्तरिक्ष यानमा स्थिर तापक्रम र आर्द्रताले सैद्धान्तिक रूपमा शरीरलाई बचाउन मद्दत गर्नेछ । तर यो सबै लागू हुन्छ यदि कसैको स्पेस स्टेशन वा अन्तरिक्ष यान जस्तो दबाबपूर्ण वातावरणमा मृत्यु भयो भने ।
यदि मंगल ग्रहको सतहमा कसैको मृत्यु भयो भने, उनको दाहसंस्कार गर्न सकिँदैन, किनकि यसका लागि धेरै ऊर्जा चाहिन्छ, जुन जीवित चालक दलका सदस्यहरूले अन्य उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्नेछन् । गाड्न पनि मिल्दैन । शरीरका ब्याक्टेरिया र अन्य जीवहरूले मंगल ग्रहको सतहलाई दूषित गर्न सक्छन् । शव पृथ्वीमा नफर्केसम्म विशेष बडी झोलामा राखिने सम्भावना छ ।
