नारायण अधिकारी
चितवन: निजी क्षेत्रबाट हाइब्रिड मकैको बीउ उत्पादनलाई तीव्रता दिइएको छ । गत वर्षबाट नेपालमा व्यावसायिकरूपमा सो जातकोे बीउ उत्पादन थालिएको हो । गत वर्ष दुई स्थानमा बीउ उत्पादन गरिएकामा यस वर्ष छ स्थानमा बीउ उत्पादनका लागि काम भइरहेको छ ।
राष्ट्रिय मकैबाली अनुसन्धान कार्यक्रम रामपुरले विकास गरेको रामपुर हाइब्रिड–१० जातको बीउ ती स्थानमा उत्पादन थालिएको हो । कार्यक्रमका प्रमुख केशवबाबु कोइरालाका अनुसार यस वर्ष झापाको महारानी झोडा कृषि सहकारीले दुई दशमलव पाँच हेक्टरमा मकैको बीउ उत्पादन गर्दैछ ।
त्यहाँ सात टन उत्पादन हुने अपेक्षा गरिएको छ । गोरखा सिड्स कम्पनी दाङले चितवनको दिव्यनगरमा तीन हेक्टरमा बीउ उत्पादन गर्दैछ । त्यहाँ छदेखि आठ टन उत्पादन हुने अपेक्षा छ ।
लुम्बिनी सिड्स कम्पनीले भैरहवामा आठ हेक्टरमा बीउ उत्पादन गर्दैछ । १० देखि १५ टन उत्पादन हुने अपेक्षा गरिएको उहाँले जानकारी दिनुभयो । धनगढीको युनिक सिड्स कम्पनीले दुई हेक्टरमा मकैको बीउ उत्पादन गरिरहेको छ । जहाँ पाँचदेखि छ टन उत्पादन हुने लक्ष्य लिइएको छ ।
धनगढीकै पञ्चशक्ति सिड्स कम्पनीले एक हेक्टरमा दुई दशमलव पाँच टन मकैको बीउ उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।
बाँकेको गेट नेपालले एक हेक्टरमा बीउ उत्पादन गर्न लागेको भए पनि असफल भएको कोइरालाले जानकारी दिनुभयो । गत वर्ष झापाको महारानी झोडा कृषि सहकारीले दुई दशमलव दुई टन र लुम्बिनी सिड्स कम्पनीले दुई दशमलव पाँच टन बीउ उत्पादन गरेका थिए ।
नेपालमा नौ लाख ५४ हजार हेक्टरमा मकै लगाउने गरिन्छ । एक हेक्टरमा २० किलो बीउ आवश्यक पर्दछ । कोइरालाका अनुसार १० देखि १५ प्रतिशत जमिनमा हाइब्रिड मकै लगाउने गरिन्छ । सालाखाला चारदेखि पाँच टन प्रतिहेक्टर उत्पादन हुने गर्दछ । बारा, पर्सा जिल्लामा छदेखि सात टनसम्म उत्पादन हुने गरेको कोइरालाको भनाइ छ ।
राष्ट्रिय मकैबाली अनुसन्धान कार्यक्रम रामपुरले हालसम्म सात हाइब्रिड जातका मकैको विकास गरेको छ । जसमध्ये पाँच सिफारिस भएका छन् भने दुई सूचीकृत भइसकेका छन् ।
उहाँका अनुसार सूचीकृत भएका जातमा रामपुर हाइब्रिड–१० र रामपुर हाइब्रिड–८ हुन् । गौरव, रामपुर हाइब्रिड–२, रामपुर हाइब्रिड–४, रामपुर हाइब्रिड–६ र खुमल हाइब्रिड–२ सिफारिस भएका जात हुन् । हाइब्रिड विकास गर्न आठदेखि १० वर्ष समय लाग्ने गर्दछ ।
रामपुरले हाइब्रिडसँगै विभिन्न ३७ जातका मकै विकास गरिसकेको छ । हावापानीका हिसाबले तराई, मध्यपहाड, उच्च पहाडी, रङका हिसाबले सेतो, पहेँलो र खुला सेचित जातका मकैका बीउ उत्पादन गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
निजी क्षेत्रलाई हाइब्रिड बीउ उत्पादन गर्न रामपुरले स्रोत बीउ र प्राविधिक सहयोग गर्दै आएको छ । कोइरालाका अनुसार एक हेक्टरमा १६ किलो पोथी लाइनको र चार किलो भाले लाइनको बीउ दिइएको हो । अहिले बीउ मकै थन्क्याउने समय भए पनि लकडाउनका कारण आफूहरु बीउ लगाएका ठाउँमा पुग्न नसकेको उहाँले बताउनुभयो ।
विसं २०२९ देखि रामपुरमा मकैको अनुसन्धान थालिएको हो । बीउ व्यवसायी सङ्घका पूर्वअध्यक्ष मित्रराज दवाडीका अनुसार नेपालमा वर्षमा दुई हजार मेट्रिक टन मकैको हाइब्रिड बीउ आयात हुने गरेको छ ।
प्रतिकिलो रु ४५० देखि ६०० सम्ममा बीउ आउने गरेको उहाँको भनाइ छ ।
स्वदेशमै उत्पादन गर्न सकेमा बाहिर जाने ठूलो रकम यही बस्ने उहाँले बताउनुभयो । प्रमुख कोइरालाले आयातित मकैको बीउमा कहिलेकाहीँ समस्या आएको भन्दै सरकारले रु २३ करोडसम्म राहत दिएको उदाहरण दिनुभयो ।
नेपालमा नै सरकारले लगानी गरेर हाइब्रिड बीउ उत्पादन वढाउन सके रकम बाहिर नजाने र उत्पादन वढाउन सकिने उहाँको भनाइ छ ।
उहाँले भन्नुभयो, “अर्काको भर पर्दा समस्या पर्ने गरेको छ । यही बीउ उत्पादनका लागि सरकारले सहयोग गर्नुपर्छ ।”
