काठमाडौँ । नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा भेल पहिरोको उच्च जोखिम बढ्दै गएको पछिल्ला दिनका केही घटनाले पुष्टि गरेको छ । विभिन्न पहाडी भूभागमा सामान्य खोल्सा र पहरामा वर्षाको भेलसहित पहिरो बनेर झर्ने क्रम बढेको छ । शनिबार बिहान करिब २ बजेतिर बझाङको केदास्युँ गाउँपालिका–८ मल्लेसीमा त्यस्तै भयो । गाउँ माथिको खोल्सीमा आएको बाढीमै मिसिएर पहिरो खस्न थाल्यो । माथि खिरिलो पहिरोले तलको कमलो जमिन सोहोर्दै फराकिलो बनेर झण्डै आधा गाउँ बगायो । जङ्गलको बीचबाट बगेको खोल्सीमा गड्याङ गुडुङ सुनेपछि गाउँको सबैभन्दा माथि घर हुने सुरेश जेठारा डाँडैबाट जोडले कराउनुभयो– पहिरो आयो…, पहिरो आयो है, भाग भाग…कराउँदै आफ्ना परिवारसहित उहाँ सुरक्षित स्थानमा जानुभयो । ज–जसले छिटो उहाँको आवाज सुने त्यो परिवार भागाभाग गरेर निस्किए । डाँडाको फेदमा घर हुनेले केही ढिलो थाहा पाए । भागेर सुरक्षित ठाउँमा पुग्न नपाउँदै भेल पहिरोमा पुरिए । शनिबार साँझसम्म पहिरोले पुरिएका सातमध्ये चार शव भेटिए । बाँकी तीन जना अझै बेपत्ता छन् ।
त्यहाँका १८ घर भेल पहिरोले बगायो । बिचल्लीमा परेका गाउँलेलाई स्थानीय स्कुलमा उद्धार गरेर राखिएको राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अनिल पोखरेलले बताउनुभयो । लगातारको वर्षाले बढेको खोला तर्न नसकेपछि स्थानीय प्रहरीको उद्धार टोली मध्याह्न ११ बजे मात्र त्यहाँ पुगेको थियो । पानी परिरहेकाले हेलिकोप्टरबाट उद्धार टोली पुग्न सकेछ । रातिसम्म नेपाली सेना र सशस्त्र प्रहरीको टोलीद्वारा राहत र खाद्यान्न पुर्याउन प्रयास गरिएको पोखरेलले बताउनुभयो ।
यसपाला भेल पहिरो आएको यो पहिलो पटक होइन । मनसुन सुरु भएकै दिन जुन १२ मा पर्वतमा सामुदायिक वनबाट भेलपहिरो खस्दा दुई परिवारका नौ जनाले ज्यान गुमाए । गुल्मीमा गएको पहिरो, सिन्धुपाल्चोकमा गएको पहिरोको स्वरूप पनि भेल पहिरोकै रहेको विज्ञ बताउँछन् । पर्वतमा गएको भेल पहिरोको अध्ययन गर्न खानी तथा भूगर्भ विभागको पहिरो अनुसन्धान शाखाबाट विशेष टोली नै खटिएको छ ।
यसरी जान्छ भेल पहिरो
पहिरोविज्ञ कृष्ण देवकोटाका अनुसार सामान्य रूपमा तीन किसिमका पहिरो हुन्छन् । पहिलो भेल पहिरो अर्थात् गेग्रान बहाव, दोस्रो स्लोप फेलर अर्थात् सानो–सानो भिरालो जमिनमा जाने पहिरो र तेस्रो बिस्तारै सर्ने पहिरो हुन् । पहिलो खालको भेल पहिरो अग्ला पहाडमा बढी जान्छ भने तेस्रो प्रकारको पहिरो चुरे क्षेत्रमा जाने पहिरोमा पर्छ । दोस्रो खालको पहिरो भने नारायणगढ मुग्लिन सडक खण्डका जस्ता विकासे बाटो र निर्माणका कारण डाँडा काटिएपछि पहराबाट सुक्खा रूपमा झर्ने पहिरोलाई लिन सकिने उहाँले बताउनुभयो ।
भेल पहिरो भने अधिक वर्षाका कारण कमजोर बनेका पहाडमा जानेगर्छ । देवकोटाले जतासुकै पहाड खनेर कमजोर पारिएको छ । त्यसपछि जोखिमको क्षेत्र पहिचान नगरी बस्ती बसेको छ, पछिल्लो कमजोरी यही हो भन्नुभयो । उहाँका अनुसार साधारणतया भेल पहिरो माटो वा माटो र ढुङ्गाको सम्मिश्रण भएको स्थानमा बढी जान्छ । माटोको ढिस्को भएका पहाड नेपालमा धेरै छन् । त्यस्ता पहाडमा खनिदिएपछि पहाडमा टाँड पर्छ । कतिपय स्थानमा खनेको माटो भीरतिर गएर अड्केर बसेको हुन्छ । त्यसमा पानी परेपछि तौल बढ्छ । कमजोर भएको भित्रको माटो र थपिएको माटोसहित बगेर एकथरि भेल पहिरो जान्छ । अर्कोथरि खोल्सा खोल्सीको पानीले भित्रभित्रै माटोमा पानी पुगेपछि कमजोर भइसकेको भिरालो जमिन एक्कासि ठूलो पानी पर्दा भेलसँगै बगेर खस्छ । गोरखापत्र दैनिक
