जब पुग्यो एक भुईमा खुट्टा टेक जब पुग्यो पाँच आँगनिमा नाँच यस्तै यस्तै लोहरी सुन्दै सुनाउदै चालिस नाघि सकिएछ । जन्मने एक दिन, आज एक दिन मृत्यू एक दिन, जीन्दगीलाई तीन दिनको भन्दा हुन्छ जस्तो लाग्छ तर यो मेरो मात्र बुझाई हो । दूई दिनको जीन्दगी भनेको चाँहि जन्मको दिन र मृत्यूको दिन मात्र सोचेर भनिएको होला । खासमा जन्म र मृत्यु बिचका दिनहरु नै असली जीवन हुने रहेछन् ।
जीवनको यात्रामा हामी यसरी दौडिरहेका छौ लाग्छ कि हामी सबै फरक फरक गन्तब्यमा पुग्नु छ र त्यहाँ आफुलाई मात्र चाडो पुग्नु छ । यो रस्सा कस्सीमा कोहि कतै पुग्दैनन्, पुग्ने सबैको एकै स्थान हो केबल समय, बाटो, माध्यम फरक छन् । जसरी खहरे पाखा पहरामा उर्लन्छ, थर्कन्छ र दौडन्छ, जब जब यो नदीहरु पार गर्दै, समुन्द्र नजिक पुग्दछ चुपचाप र शान्त हुन्छ । जीवात्मा, चित्त अहंकार, प्रेम, करुणा, निष्ठा सबै समानन्तर रुपमा चलिरहन्छन्, आईरहन्छन र आफै जान्छन् । सबै बुझ्न सकिदैन र बुझिदैन पनि ।
मेरो घर, मेरो खेत, मेरो छोरा, मेरो छोरी, मेरो अफिस, मेरो घोडा,मेरो कुकुर, मेरो सम्पत्ति,मेरो पसल,मेरो गाडी,मेरो भगवान, यति धेरै मेरो बनाउन ब्यस्त छन् कि जति धेरै मेरो त्यति उ शक्तिशालि ठान्दछ । मेरो पसल भन्छन् तर त्यो पसलको सबै भन्दा राम्रो कपडा आफू लगाउदैनन् ।
तल खस्नु र उक्लनु यो प्राकृति सिद्धान्त हो । हामीले पुरानो, असंस्कृत भने पनि कतिपय विषयहरु, क्षेत्रहरुको आधार वा मूल भनेको फेरि पनि संस्कृति र परम्परागत अभ्यासहरु लै त्यसको जड हुनेथिए । विकासको क्रमले मान्छे जान्ने बुझ्ने हुदै गयो र अहिले आएर यो ठिक र त्यो बेठिक भन्न सक्ने भएको छ तर त्यो वेठिक भन्ने आधार भनेको पहिलेको ठिक नै पछि वेठिक भएको हो भन्ने विषय र सन्दर्भ चाहिँ भुल्नु भने हुदैन ।
समय गतिशिल छ त्यसैले सबैको समय आउछ भनिएको होला । झन् बढ्यो, जति पढ्यो, जति बुझ्यो उति रहस्यमय छ जीन्दगी । हिजोको सत्य आज असत्य हुन्छ, आजको नयाँ भोलि पुरानो भैहाल्छन् । धेरै भविष्यवाणिहरु भई सकेका छन अबको केहि दशक पछि के के देख्न र भोग्न पाइने हो, कति कुरा त देखेर आफैलाई अचम्म पनि लाग्दो हो जसै अहिले बाचेको पहिलो पुस्ता जो जसले प्रत्यक्ष अनुभव गरि रहेको छ । मान्छे यस्तो प्राणि रहेछ जस्तो लाग्छ, आफूलाई अनुकुलन गर्न यति छिटो परिवर्तन हुन सक्छ कि हिजो उकाली ओराली गरेको अनुभवले आज अग्ला भवनहरुको सिढी र लिफ्टमा सहजै आवत जावत गरिदिन्छ । यो पनि सिकाई हो, भोगाई हो अनि परिबर्तनको सिद्धान्त हो ।
ढुंगे युगबाट मान्छे आज सम्म आईपुग्दा यो सृष्टिमा धेरै तरक्कीहरु मान्छेले गरि सकेको देखिन्छ । आजको समाज यति चुनौतिपूर्ण भएको छ कि मान्छे आफैले बनाएको ठुलो खाडलमा आर्फै पर्दैछ र त्यो खाडल पुर्न अर्को ठुलो खाडल खन्न तल्लीन छ ।
प्राकृतिक सिद्धान्त अनुसार शुन्यमा पुग त्यहाँ खुशी छ, आनन्द छ तर दुई ध्रुबहरु यसरी दौडिएकाछन् कि शुन्यमा पुग्न सहज देखिदैन । जब शुन्य हुन्छ त्यहाँ गुरुत्वाकर्षणले काम गर्दैन । मन स्थिर रहन्छ, शरिरको चेत शान्त हुन्छ, बिचारहरु स्थिर हुन्छन् ।
तर्क र विज्ञान नपढीकनै हाम्रा बुबा पुस्ताहरुले घर ब्यवहार चलाउनु भएको छ, उहाँहरुले ब्यवहारवादलाई लागु गर्नु भयो, समस्यासंग कदापि भाग्नु भएन, लड्नु भयो, जुध्नु भयो । कतिपय अवस्थाहरुमा हामीलाई नि सिकाउनु हुन्थ्यो । दुईमा दुई जोडे चार हुन्छ । यहाँ भन्दा अरु तर्क बितर्क, बिज्ञान हुदैन भन्ने मान्यताले नै समाजलाई र समाजका हामीलाई आजको दिन सम्म पुग्न प्रेरित गरि राख्नु भएको छ । सत्यमाथि टेकेर चिन्तन गर्नु नै उत्तम मार्गदर्शन रह्यो जुन आज पनि उत्तिकै ब्यवहारिक र सान्र्दभिक रहेका छन् ।
समान बिचार र चिन्तन बोकेका हाम्रा बा का पुस्ताहरुमा पनि धेरै बिमेल र फरक मत थिए र छन् त्यसैले त त्यो समाजले हामीलाई बडो सन्तुलनका साथ हुर्कायो र बढायो । हाम्रा अग्रजहरु समाजको सिद्धान्त अनुसार जीवनका लागि संघर्षबाट नै आजको यो अवस्था सम्म आई पुग्नु भएको छ ।
अहिलेको हाम्रो पुस्तालाई यो हाम्रो समाज एउटा पुरानो, थोत्रो, चर्किएको जस्तो देखिने मुर्ति जस्तो लाग्छ । यसो हेर्यो कतै नमिलेको जस्तो देखिने, कतै कोही संग मेल नखाने, एक छिनमा अद्भुत देउता जस्तो लाग्छ केहि समय पछि लाग्छ भयंकर बम र बारुद खस्दै छ । यो मुर्तिलाई कतै कहिं राख्ने स्थान छैन अहिलको पुस्तालाई । मानौ दिए पनि लिने छैनन् ।
यो पुस्ता जन्माउने,हुर्काउने हाम्रो पुस्ता जसको उमेर चालिस पचासको हाराहारीमा छ जसको मनमा वेगको वतास चलिरहेको देखिन्छ । छोराछोरीको पढाई लेखाई हेर्यो गजब छ, के सिक्यौ भनेर सोध्यो भने उत्तर केहि छैन् । नपढेको दिन छैन, आउने केहि पनि देखिदैन । सबै क्षमता मन भित्रै राख्न सक्नु पनि एउटा क्षमता नै होला । बर्गिय रुपमा केहि तलमाथि हुन सक्छन् तर एकै समयको शिक्षा र संस्कृतिले उत्पादन गरेको बालि पक्कै पनि फरक हुदैन । वर्तमान अवस्थामा आपैmंलाई आफु जस्तै गरि उभ्याउन यो पुस्तालाई कठिन भने पक्कै छ ।
सामाजिकीकरणको यो दुरावस्था छ कि समाज पुरै एक अर्काको विपरित छन । एक पुस्ताबाट अर्को पुस्ता बिचको दुरी बढीरहेको छ । जेष्ठ नागरिकहरुका ज्ञान,सीप लाई सम्मान गर्ने परिपाटि पनि हामीले नै ल्याउनु छ अर्को तेश्रो पुस्तालाई जोगाएर हुर्काउनु पनि हामीले नै छ । अहिले हाम्रो चालिस, पचासको पुस्ता बडो दोधारमा उभिएको झै लाग्छ । एक मनले यो समाज, संस्कृति, सभ्यता, अनुशासन सबै त्यागेर खुल्ला समाजमा प्रवेश गर्ने सोंच धेरै जोडाहरुलाई आउछ होला नै ।
अर्को तर्फ तेश्रो पुस्ताको विचित्रको दैनिकी देखेर पहिलो पुस्ता तीन छक्क परेको भान हुन्छ । कुनै बेला दिनमा १४ घण्टा पैदल हिडेर बजार, मेलापर्व, किनमेल, सामाजिक चेतनाको आदान प्रदान गर्ने पुस्ताहरु आज आफ्ना अनुभवहरु सुनाई, कथा ब्यथा ओकल्ने, सफलताका कथा, चुनौतिहरु, सिकाई र भोगाईहरु मनमै गूम्स्याएर बस्नु परेको छ । तेश्रो पुस्ता अहिलको जो छ, जसले कृतिम बौद्धिकताको प्रयोग गर्छ र भन्छ जस्तै कठिन प्रश्न सोध्नुहोस उत्तर दिनेछु । अब के प्रश्न सोध्नु उसलाई ? मै जान्ने ठान्दछ, मानौ उसको मस्तष्कि यति तेज छ कि उसका अघि सारा समाज र समय पुरानो, परम्परावादी र अनुतिर्ण छ । अब उसलाई के प्रश्न गर्नु ?आगो कसरी बल्छ ? संग्रान्ति मसान्तमा पानि किन पर्छ ? ठेकी किन दार काठकै राम्रो हुन्छ ? खालि भाँडो किन राख्नु हुदैन ? आदि ।
दिनको १ बजेतिर साथिको फोन आयो । दुई पक्षिय खबर आदान प्रदान भयो, धेरै कुरा त उसले मेरो सामाजिक संजालबाट थाहा पाएको रहेछ र मैले पनि । तर सामाजिक संजालमा थाह नपाएको कुराका बारेमा कुराकानि भयो,धेरै लामो कुराकानि पछि हामी निम्नकुराहरुमा सहमत भयौं ।
क. हाम्रो पहिलो पुस्ता( बुबा,आमा ) धेरै भाग्मानि जसको साथमा हामी जस्तो सन्तान छौं ।
ख. बर्तमान चालिस देखि पचास मध्यान्तरको पुस्ताको समय धेरै चुनौतिपुर्ण छ ।
ग. भित्र जे छ बाहिर त्यो छैन,बाहिर जे छ भित्र त्यो छैन ।
अस्तु ।
देवी प्याकुरेल
२०८२ जेष्ठ १६, जाजरकोट
