समकालीन नेपाली आधुनिक गीत, संगीतको कुरा आउनासाथ जनस्तरबाटै घोषणा गरिएको स्वर सम्राटको उपाधि प्राप्त नारायणगोपालको नाम आइहाल्छ । पञ्चायतकालमा संगीत र गायनको शिखरमा पुगेका नारायणगोपालको उचाई २०४६ सालको राजनीतिक परिवर्तनपछि अझ माथि पुगेको थियो ।
तर स्वर सम्राट यी होनाहार व्यक्तिको २०४७ साल मंसिर १९ गते ५१ वर्षकै उमेरमा निधन भयो । राष्ट्रले एक महान व्यक्ति गुमायो । गीत संगीतको क्षेत्र टुहुरो बनाएर विदा हुने तिनै स्वर सम्राटका बारेमा हरेक वर्ष मंसिर १९ गते विवेचना हुने गर्दछ, स्मरण गरिन्छ, पुरस्कारहरु वितरण गरिन्छ र उनीसँग उठबस गरेका व्यक्तिका स्मरणहरु नयाँ पुस्तालाई सुनाइन्छ । नारायण दाइसँग निकै निकट रहेका तिनै व्यक्तिमध्येका एक हुन् साहित्यकार नरेन्द्रराज प्रसाईं । उनले नारायण दाइलाई कस्तो पाए ? उनका निजी अनुभवहरु यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।
राजदरबारसँग “लभ–हेट”को सम्बन्ध
नारायण गोपाललाई बचाउन मन, वचन र कर्मबाटै रानी ऐश्वर्य सारै नै लागिपरेकी पनि थिइन् । रानी ऐश्वर्यले उनलाई निको पार्न आफ्नै निजी खर्चमा थाइल्यान्ड पनि पठाएकी थिइन् । नारायण दाइले रानीको गीत गाउदा रानी मक्ख नै परेकी पनि थिइन् । तर दुर्भाग्य नै भन्नुपर्यो रानीसँग नारायण दाइको भेट या सम्पर्कै भएन । यस बेहोराले म पनि खिन्न थिएँ ।
नारायणगोपाल मेरो घरमा आइरहन्थे । एक सय रुपैंया बोक् भन्थे । ४५ रुपैयाँमा भोड्का पाइन्थ्यो सानो खालको । म त्यो किनिदिन्थे । न्यूरोडमा चौतारी रेस्टुराँ थियो, त्यहाँ २० रुपैयाँ प्लेट मःम पाइन्थ्यो । मःम खान्थ्यौं । म रक्सी खान्नथें । एक बिर्को खाउ भन्थे । म त्यो खाइदिन्थें । उनले मोटरसाइकलमा राखेर मलाई घरमा छाडिदिन्थे । उनको कलेजी रंगको सिजी होन्डा मोटर साइकल थियो, त्यतिखेर मापसे लाग्दैनथ्यो । उनी मलाई घरमा छाडेर आफ्नो घरतिर जान्थे ।
पेमलासँगको भेट
पेमलासँग दार्जिलिङमा भेट भएको हो नारायणगोपालको । त्यहाँ ईश्वरबल्लभ, नगेन्द्र थापा र गोपाल योन्जनले पेमलासँग भेट गराइदिएका हुन् । उनी केटीप्रेमी थिए । मसँग पनि केटीका कुरा गरिरहन्थे । पेमला र नारायण दाइको प्रेम र विवाहका बारेमा अनेक प्रसंग सार्वजनिक भइसकेका छन् ।
तीन घमण्डी
मैले एक पटक देशान्तर साप्ताहिकमा नेपालका तीन घमण्डी भनेर लेख नै लेखेको थिएँ । पहिलो नारायणगोपाल, दोस्रो डिल्लीरमण रेग्मी र तेस्रो तारानाथ शर्मा । डिल्लीरमण साँच्चिकै घमण्डी, तारानाथ शर्माचाहिँ बेहोरा नभएको घमण्डी र नारायणगोपाल चाहिँ देख्दाखेरीको घमण्डी । नारायणगोपाल पाँच मिनेट बोलेपछि लल्याकलुलुक हुन्थे । उनको घमण्ड फिक्का हुन्थ्यो, उनी पुरानै रुपरंग र शैलीमा आइसक्थे ।
प्रकृति प्रेमी
उनी साँच्चिकै प्रकृति प्रेमी थिए । उनी भनिरहन्थे, “सबैले प्रेमका गीत गाए, गीत लेखे ।” उनी प्रकृतिसँग सम्बन्धित गीत लेख्न मलाई हौस्याइरहन्थे, भनिरहन्थे । दुर्भाग्य, उनले यस्ता गीत गाउन पाएनन् । मैले एकपटक बुलु मुकारुङको संगीतमा नारायणगोपालको स्वरमा गीत गाउने प्रबन्ध मिलाएँ, नारायणगोपालले बुलुको गीतमा ट्युन पनि भरे, तर अन्तिममा के भयो उनले पटक्कै मानेनन्, गाउनै चाहेनन् । पछि मैले त्यो गीत जुजुकाजीलाई दिएँ । यस बारेमा शम्भु राइले थाहा पाएका थिए, उनले धेरै पटक त्यो गीतको ट्युन मागे, तर दिएनन् ।
रक्सी, अनि रक्सी
नारायणगोपाल रक्सी अधिक खान्थे । रक्सीका बारेमा त उनीसँग जोडिएका अनेक किस्सा, किंवदन्ती नै छन् । हो, उनी बिहानैदेखि रक्सी खाएर बस्थे । साथीहरु बिहानै भेट्न आउँथे, साथीहरुलाई चिया खुवाउन पेमलालाई भन्थे, तर उनी झर्किन्थिन् । आफू रक्सी खाने, साथीहरुलाई चिया खुवाउन भनिरहने गर्दा पेमला रिसाउनु, झर्कोफर्को गर्नु पनि स्वाभाविकै थियो । पेमला भाउजुसँग कचकच र घरझगडा झैं देखिन्थ्यो, तर नारायणगोपाल पेमलालाई फकाई रहन्थे, नरिसाउ भनिरहन्थे । कस्तो स्वभाव भने, नखाई उनी हारमोनियम नै छुँदैनथे । हारमोनियम छुनु पर्दा रक्सी खाएकै हुन्थ्यो ।
नारायणगोपालका बारेमा प्रायः सही र साँचो कुरा बाहिर आएकै छैन । युट्युबमा यसो भने उसो भने भनेर आउँछ, प्रायः त्यो मिलेको छैन, त्यो नहेरे पनि हुन्छ । त्यो हेरेर धारणा बनाउनु पनि ठीक होइन । किनभने नारायणगोपालसँग निकै सम्पर्क भएको व्यक्ति म पनि हुँ, मेरोमा उनी बारम्बार आउँथे, म पनि बारम्बार उनको घर जान्थे । उनकोमा काम गर्ने एक जना भाइ थिए काशीराम, उनी मलाई स्वागत गर्न घरबाहिरैसम्म आउँथे । नारायणगोपाल त्यति माया, सम्मान गर्थे मलाई ।
नारायणगोपाललाई अति सहयोग गर्ने अर्को व्यक्ति वसन्त चौधरी हुन् । राजधानीमा नारायणगोपाल साँझ पनि वसन्तकुमार चौधरीकै सक्रियतामा प्रा।डा.विश्वम्भर प्याकुरेल र चौधरीले नै गरेका थिए । त्यही एउटा कार्यक्रम नारायण दाइकै जीवनको स्वर्णिम उपलब्धि बन्न सक्यो ।धनी भएर, ठूलो भएर भनेको होइन, राम्रो मान्छेको जयजयकार गर्नुपर्छ भन्ने मेरो सोचाई हो । वसन्त चौधरीकै कारण नारायणगोपाल अलि बढी समय बाँचेका हुन् । वसन्त व्यापारी हुन् तर उनी विशुद्ध साहित्यिक स्रष्टा हुन् ।
मन परेका गीत
म गीत लेख्दिनँ, तिमीहरु लेख भन्थे । उनी गीतको प्लट दिन्थे, घरमा आएका सबैलाई प्लट सुनाउँथे । उनलाई सबैभन्दा मनपर्ने गीतकार, कवि नगेन्द्र थापा थिए । उनलाई हरिभक्त कटुवालका गीत औधि मन पर्थे । ईश्वरबल्लभलाई उनी अति मान्थे ।
आर्थिक प्रसंग
आर्थिक मामिलामा उनी असाध्यै स्वाभिमानी स्वभावका थिए । जतिसुकै अभाव भएपनि अविचलित उनी कसैसँग त्यतिकै माग्दैनथे । हो, कसैले सम्मानपूर्वक दिए त्यसलाई ग्रहण गर्थे । राम्रो गाइस् भनेर कसैले बक्सिसस्वरुप पैसा दिए हत्तपत्त लिँदैनथे । एकपटक मैले रानी ऐश्वर्यको गीत राम्रो गाउनुभो भनेर खुशी हुँदै केही रकम उनको गोजीमा राखिदिएँ, तर उनले आफूले त्यो रकम नलिने बरु च्यातिदिने भन्दै लैजान भने । पैसा लिए ज्यामी होइन्छ भन्ने धारणा थियो उनमा । उनी त्यस्तो बन्न, हुन चाहँदैनथे, आफूलाई समाजमा सम्मानित, प्रतिष्ठित रुपमा उभ्याउन, प्रस्तुत गराउन चाहन्थे । एकपटक उनले तत्कालीन राजा वीरेन्द्रकै निर्देशनबाट ललितकला क्याम्पसमा पढाउने मौका पाए । सांस्कृतिक संस्थानमा महाप्रबन्धक पनि भए । तर यी जागीर धेरै टिकेनन् । सायद, छिटो खुशी हुने, छिटो रिसाउने स्वभावकै कारण उनी अस्थिर भइरहे ।
पछि अर्को पटक सांस्कृतिक संस्थ्थाहरुमा महाप्रबन्धक हुने चाहना नारायणगोपालले राखे । मैले मोटरसाइकलमा हालेर उनलाई त्यतिबेलाका संचार मन्त्री रुद्रप्रसाद गिरीकामा पनि लगें, निकै पटक धाएँ, तर केही लागेन । नियुक्ती भएन, मेरो पनि बोली त्यति बिकेन । म राजारानीको नजिक छु भन्ने उनलाई थाहा थियो । प्राज्ञ हुने पनि उनको इच्छा थियो । मलाई पछुतो लागेको कुरा के भने उनलाई राज्यले वा राजारानीले त्यति नजिक हुँदा पनि जति दिनु पर्ने थियो, त्यति दिएनन् ।दरबारले नारायणलाई चिनेन ।
रानी ऐश्वर्यसँग जोडिएका हल्ला
“एउटा मान्छेको मायाले कति फरक पार्दछ” भन्ने गीत जति सुमधुर, कर्णप्रिय छ त्यतिकै यो विवादको घेरामा पनि आएको छ । तर मैले बुझेसम्म विवाद गर्नुको कुनै तुक छैन किनभने मेरो जानकारीमा आएसम्म, मैले बुझेसम्म नारायणगोपालसँग रानी ऐश्वर्यको कहिल्यै एकल दर्शनभेट भएन । पछि बहुदल आएपछि मेरो पनि दरबारसँग बिछोड भयो, सम्पर्क नभएपछि कुरा पु–याउन सकिएन । तर उनको भित्री इच्छा राजारानीले बुझेनन् ।
मैले एक पटक रानी ऐश्वर्यको अर्को एउटा गीत गाउनु परो भनेर अनुरोध पनि गरें । उनले रानीसँग नभेटी गाउँदिन भने । कुरा पु–याउने मान्छे भएनन्, उनले भेट्ने कुरा पनि आएन । जुन बजारमा हल्ला छ नि त्यो हल्ला मात्र हो ।
अधुरै रह्यो संगीत महाविद्यालय
अम्बर गुरुङ र नारायणगोपालको ठूलो चाहना नेपालमा राम्रो खालको संगीत महाविद्यालय खोल्ने थियो । तर दुबैको आर्थिक अवस्था राम्रो थिएन । त्यो समयमा गीत गाएर कति पो आर्जन हुन्थ्यो र ? जागीरको तलबले के नै हुन्थ्यो र ? भाउजु पेमलाले पनि निकै कडाइ गर्नु हुन्थ्यो । नारायण दाइको रक्सी खाने बानीले उनी आजित थिइन् जुन स्वाभाविक थियो ।
खाली हात बस्दैनथे नारायणगोपाल
हरेक बिहान उनी ट्युन बनाइरहन्थे, निकालीरहन्थे । कसैले गीत ल्याए ट्युन मिलाइदिहाल्थे । रक्सी जति खाए पनि खाली हात बस्दैनथे । बिहान–बेलुका संगीत र गायनको रियाज गरिरहन्थे । उनी मान्छेलाई बेलुकाभन्दा बिहान भेट्ने गर्थे । एक पटक प्रज्ञामा राजाले प्राज्ञहरु नियुक्त गरेको विषयमा नारायणगोपालले विरोध जनाए । मैले नारायणगोपाल राजावादी भएर पनि राजाले गरेका नियुक्तीमा किन विरोध गरेको होला भनेर म रिसाएँ । त्यस विषयमा हामीबीच मनमुटाब भयो, तर पछि जुजुकाजी, बुलु मुकारुङहरुले मलाई फकाएर नारायणगोपालकोमा लगे ।
छोराछोरी कति भए ?
नारायण दाइलाई पहिलो पटक भेट्दा मैले दाइ छोराछोरी कति छन् भनेर सोधें । उनले फ्याट्ट एउटा छोरो थियो, म–यो भाइ भने । उनलाई छोराछोरीको चाहना रहेछ भन्ने मलाई लागेको थियो ।
संक्षिप्त जीवनी
कालजयी गीतका सर्जक तथा जादूमय स्वरका धनी स्वरसम्राट नारायणगोपालको जन्म बुबा आशगोपाल गुरुवाचार्य र आमा रामदेवी गुरुवाचार्यको कोखबाट १९९६ असोज १८ गते काठमाण्डौमा भएको थियो । उहाँको विक्रम सम्वत २०४७ मंसिर १९ गते ५१ वर्षको उमेरमा निधन भएको थियो ।
केही प्रतिनिधि गीतहरु
१. अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो चियाको बुटामा
२. एउटा मान्छेको मायाले
३. झरेको पात झैं भयो
४. म त लाली गुराँश
५. आँखा छोपी नरोउ भनी
६. मलाई नसोध कहाँ दुख्छ घाउ
७. पोखिएर घामको झुल्का
८. तिमिले भनेका
९. मन्दिरमा छ कि मूर्तिमा
१०. जुन फूल मैले
११. यति धेरै माया दिई
१२. प्रियसीका यादहरु
१३. पर्खी बसें आउला भनी
१४. विरताको चिनो
१५. जन्मेर कोखमा कसैको
१६. केही मिठो बात गर
१७. तिमीलाई म के भनुं
१८. यसै गरी बिताइदिन्छु
१९. मलाई छोडी मेरो छायाँ
२०. मैले चुपचाप मन पराएँ
२१. तिमीलाई भुल्दा
२२. साउनको झरी
२३. यति चोखो यति मिठो
२४. आज भोलि हरेक साँझ
२५. मेरो बेहोसीमा
२६. मेरो प्यारो ओखलढुंगा
